. FUTBOLUN BİR İDEOLOJİK AYGIT OLARAK KULLANILMASI
VE
BUNUN MEDYADAKİ YANSIMALARI-
İnsanoğlunun
ilkel çağlardan beri yuvarlak cisimleri tekmeleyerek oyun oynama merakı, 19.
Yüzyıl‟a
gelindiğinde futbolun doğmasıyla apayrı bir boyut kazanmıştır.
Kısa
süre içinde dünyanın hemen hemen her köşesinde oynanmaya ve büyük bir hayran
kitlesi tarafından takip edilmeye başlayan futbol, bunun sonucunda kitleleri
daha rahat kontrol altına almak ve onlara daha rahat yön verebilmek isteyen güç
odakları tarafından bu uğurda kullanılan bir araca da dönüşmüştür. „İdeoloji‟ kavramı üzerine ünlü
filozofların yaptığı tanımlamalar içinde, ideolojinin, egemen durumdaki bir
sosyal grubun, sınıfın veya siyasi gücün, kendi iktidarını meşru kılmasına
yardımcı olan düşünceler veya yanlış düşünceler olduğu tespiti üzerinde sıkça
durulmaktadır.
Söz
konusu düşüncelerin kitlelere aktarımındaysa bazen çeşitli aygıtlara
başvurulmakta, ideolojiler, bu aygıtlar üzerinden yapılan dolaylı bir simgesel
anlatımla kitlelere aktarılmaktadır. Futbol da söz konusu aygıtlar içerisinde,
oyunun büyük popülariteye sahip olduğu hemen her ülkede, en çok
başvurulanlardan biridir.
Futbol
gibi, kitle iletişim araçları da, kalabalık topluluklara ulaşmaya başladıkları
günden itibaren, ideolojilerin yansıtılması doğrultusunda en çok kullanılan
aygıtlar arasındaki yerlerini almışlardır.
Dolayısıyla
hem futbol, hem de medya, bu açıdan ortak bir paydada buluşmaktadır.
Bunun
sonucunda ideolojilerini kitlelere yansıtmak isteyen kesimler, sık sık futbolla
medyayı iç içe geçmiş bir biçimde kullanma yoluna gitmişler, özellikle de
futbol üzerinden vermeye çalıştıkları mesajların taşıyıcısı olarak medyayı
kullanma formülünü tercih etmişlerdir.
19.
Yüzyıl‟ın ikinci
yarısında İngiltere‟de
doğan futbol, aradan geçen yaklaşık 150 yıllık süre zarfında dünyanın dört bir
köşesine yayılmış ve ulaştığı noktaların büyük bir kısmında da insanlar
tarafından en çok sevilen ve takip edilen spor haline gelmiştir.
Futbolun
bu popülerliğinin doğal bir sonucu da, geniş kitlelere bir şekilde yön vermek
isteyenlerin, bu doğrultuda kestirme bir yol izlemeleri için, futbolu bir araç
olarak kullanmaları olmuştur.
Futbolun
sadece bir spor olmaktan çıkması ve önemli bir toplumsal, siyasi ve ekonomik
olguya dönüşmesi, özellikle Avrupa‟da
sosyal ve iktisadi bilimler alanında son yıllarda futbol üzerinde hatırı
sayılır derecede çalışmanın yapılmasına da yol açmıştır.
Ülkemizde
de son yıllarda futbolun bu boyutu, dünyanın küçülmesinin de etkisiyle, hayli
ilgi çekmeye başlamıştır.
Ancak
bu noktada daha çok sonuca odaklanılmakta ve futbolun nasıl bir ideolojik aygıt
haline geldiğine değil de, sadece futbolun ideolojik bir aygıt olmasının belli
başlı örnekleri ele alınmaktadır.
Benim
yapmaya gayret ettiğim çalışmadaysa biraz daha ayrıntılara girilme yönünde çaba
sarf edilmiş ve futbolun ideolojik karakteri, „ideoloji‟ kavramı üzerine bugüne dek
yapılan en belli başlı tanımlamalar dikkate alınarak, bu tanımlamalar üzerinden
örneklendirilmeye çalışılmıştır. Kökleri, insanoğlunun haberleşme ihtiyacı duyduğu
andan beri icat etmiş olduğu onlarca değişik ilkel haberleşme yöntemlerine
kadar uzanan kitle iletişim araçları da, hitap ettikleri kitleler zamanla
büyüdükçe, o kitlelere yön verilmesi konusunda, sıkça kullanılan silahlara
dönüşmüşlerdir.
Bu
açıdan futbol ile kitle iletişim araçları arasında bir paralellik olduğu
açıktır.
Dolayısıyla
bu iki olgunun, aynı amaç doğrultusunda bir arada kullanılması da
kaçınılmazdır.
Böylece
çalışmada, futbolun kitle iletişim araçları vasıtasıyla bir ideolojik aygıt
olarak ne şekilde kullanılabildiğinin üzerinde ayrıca durulması
kararlaştırılmıştır.
1.
FUTBOLUN TARİHSEL GELİŞİMİ..................................................................6
1.1.
Ayaktopu Oyunlarının Geçmişi........................................................................6
1.1.1.
Eski Mısır‟da
Ayaktopu Oyunları.............................................................6
1.1.2.
Han, Tang, Song ve Ming Hanedanlıkarı Döneminde Çin‟deki Ayaktopu Oyunları...........7
1.1.3.
Japonya ve „Kemari‟
Örneği.....................................................................9
1.1.4.
Orta Asya Türkleri ve „Tepük‟................................................................10
1.1.5.
Avustralya Yerlilerinin Köklü Geleneği: Marn Grook...........................11
1.1.6.
Eski Yunan ve Roma‟daki
Ayaktopu Oyunları.......................................13
1.1.7.
Orta Amerika‟daki
„Mitolojik‟
Ayaktopu Oyunu...................................14
1.1.8.
Britanya Adaları‟ndaki
İlk Ayaktopu Oyunları.......................................17
1.1.9.
Floransa‟ya Özgü
Bir Oyun: Calcio Fiorentino......................................20
1.1.10.
Bilinen Diğer İlkel Ayaktopu Oyunları.................................................21
1.2.
Modern Futbolun
Kökenleri............................................................................22
1.2.1.
İlkel Ayaktopu Oyunlarından Modern Futbola Geçişin Başlıca Sebepleri...........
23
1.2.2.
„Public Schools‟
Döneminde Yaşanan Gelişmeler..................................24
1.2.3.
„Public School‟
Mezunlarının Çalışmaları..............................................28
1.2.4.
„Public Schools‟
Etkisi Dışında, Futbol Adına Yapılan Girişimler.................29
1.2.5.
Football Association‟ın
Kuruluşu...........................................................29
1.2.5.1.
Football Association‟ın
Koyduğu İlk Yazılı Kurallar.....................31
1.2.5.2.
Football Association Üyeleri Arasındaki İlk Fikir Ayrılıkları........33
1.2.5.3.
Football Association Dışındaki Örgütlenmeler...............................36
1.2.5.4.
Kurallarda Yapılan Önemli Revizyonlar.........................................37
1.2.6.
İlk Resmi Futbol
Turnuvası.....................................................................39
1.2.7.
İlk Uluslararası
Maç................................................................................40
1.2.8.
Britanya‟da,
İngiltere Dışında Futbol Adına Gerçekleştirilen Yapılanmalar..........42
1.2.9.
İlk Uluslararası
Turnuva..........................................................................43
1.2.10.
Futbolun Sosyoekonomik
Gelişimi.......................................................44
1.2.10.1.
Futbolun Alt Sınıflar Arasında Popülerleşmesi.............................45
1.2.10.2.
Profesyonellik Yolunda Atılan İlk Adımlar..................................45
1.2.10.3.
İskoçların Amatör Düzendeki
Israrı..............................................48
1.2.10.4.
Futbol Dünyasındaki İlk Sendikal Hareketler...............................49
1.2.11.
İlk Ulusal Ligin
Kuruluşu......................................................................50
1.2.12.
İskoçya, Galler ve İrlanda‟daki
Gelişmeler...........................................52
1.2.13.
19. Yüzyıl Sonunda Kurallarda Yaşanan
Evrim...................................53
1.3.
Futbolun Britanya Dışına Yayılması...............................................................54
1.3.1.
Kuzey
Amerika........................................................................................54
1.3.1.1.
ABD.................................................................................................55
1.3.1.2.
Kanada.............................................................................................57
1.3.2.
Latin
Amerika..........................................................................................58
1.3.2.1.
Arjantin............................................................................................59
1.3.2.2.
Uruguay...........................................................................................62
1.3.2.3.
Şili....................................................................................................65
1.3.3.
Kıta Avrupa‟sında
Futbolun İlk Yayıldığı Bölgeler................................66
1.3.3.1.
İskandinav ve Benelüks
Ülkeleri.....................................................66
1.3.3.1.1.
Danimarka................................................................................67
1.3.3.1.2.
Hollanda ve
Belçika.................................................................68
1.3.3.1.3.
İsveç.........................................................................................70
1.3.3.2.
Orta
Avrupa.....................................................................................71
1.3.3.2.1.
İsviçre.......................................................................................71
1.3.3.2.2.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu......................................73
1.3.3.2.2.1.
Avusturya.........................................................................74
1.3.3.2.2.2.
Macaristan........................................................................76
1.3.3.2.2.3.
Bohemya...........................................................................77
1.3.3.3.
İtalya..................79
1.3.3.4.
Fransa...............................................................................................81
1.3.3.5.
Almanya...........................................................................................85
1.3.3.6.
İspanya.............................................................................................89
1.3.3.7.
Osmanlı Türkiye‟si
ve Türkiye Cumhuriyeti..................................93
1.4.
Uluslararası Futbolun Kurumsal
Yapılanması..............................................101
1.4.1.
FIFA‟nın
Kuruluşu................................................................................101
1.4.2.
Dünya Kupası‟nın
Doğuşu....................................................................101
1.4.3.
Kıtalara Ait Konfederasyonların Kurulması.........................................102
2 . İDEOLOJİ
KAVRAMI......................................................................................103
2.1.
İdeolojinin Bir Kavram Olarak Ortaya
Çıkışı...............................................103
2.2.
İdeoloji Üzerine Yapılan Tanımlamaların Artması ve Başlıca İdeoloji
Tanımları..............106
2.3.
İdeoloji Kavramı Hakkında Belli Başlı
Teoriler...........................................110
2.3.1.
Marksizm‟in
İdeolojiye Yaklaşımı........................................................110
2.3.1.1.
Marx‟ın
Düşüncelerini Etkileyenler..............................................111
2.3.1.1.1.
Immanuel Kant.......................................................................111
2.3.1.1.2.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel............................................112
2.3.1.1.2.1.
Hegel ve Diyalektik Anlayış..........................................116
2.3.1.1.3.
Ludwig Feuerbach.................................................................120
2.3.1.2. Marx ve Engels‟in Hegel ve Feuerbach‟ta Benimsedikleri ve Reddettikleri Noktalar......125
2.3.1.2.1. Marx ve Engels‟in Hegel
Değerlendirmesi............................125
2.3.1.2.2.
Marx ve Engels‟in
Feuerbach Değerlendirmesi.....................127
2.3.1.3.
Diyalektik
Materyalizm.................................................................129
2.3.1.4.
Tarihsel Materyalizm.....................................................................131
2.3.1.5.
Marksizm‟in Sınıf
Teorisi..............................................................133
2.3.1.5.1.
Marx‟a Göre
Mülkiyet Biçimleri ve Bunların Doğurduğu Sonuçlar............135
2.3.1.5.1.1.
Klan-Kabile Mülkiye Biçimi..........................................135
2.3.1.5.1.2.
Eski Komünal Mülkiyet ve Devlet Mülkiyeti................136
2.3.1.5.1.3.
Feodal Mülkiyet.........................................136
2.3.1.5.1.4.
Mülkiyet Biçimlerinin Doğurduğu Sonuçlar.............138
2.3.1.6.
Marx‟ın İdeoloji
Kavramına İlk Değinişi ve „Camera Obscura‟
Örneği........... 138
2.3.1.7.
Temel ve Üstyapı...........................................................................141
2.3.1.8.
Marx‟ın Sınıf
Analizi.....................................................................144
2.3.1.8.1.
Üretim İlişkileri Üzerinden İki Kutuplu Toplum Modeli...........145
2.3.1.8.2.
Yabancılaşma.........................................................................146
2.3.1.8.3.
Kapitalist Üretim Biçiminin Önceki Üretim Biçimlerinden Farkı...........149
2.3.1.8.4.
Proletarya
Devrimi.................................................................152
2.3.1.8.5.
Proletarya Devriminin Önündeki Engeller............................160
2.3.1.8.5.1.
Devletin Sınıf İlişkilerindeki Rolü.................................160
2.3.1.9.
Marksist Bakış Açısından İdeolojiye Dair Örnekler.....................163
2.3.1.10.
Meta Fetişizmi ve İdeoloji....................................................168
2.3.1.11.
Marksist Felsefede Marx ve Engels Sonrasında İdeoloji Kavramına Yaklaşımlar............171
2.3.1.11.1.
Kautsky, Lenin ve Plekhanov..............................................175
2.3.1.11.2.
Eduard
Bernstein..................................................................181
2.3.1.11.3.
György
Lukács.....................................................................183
2.3.1.11.3.1.
Totalizasyon.................................................................184
2.3.2.
İdeolojiyi Daha Geniş Bir Açıdan Değerlendirme Girişimi: Karl Mannheim...............
188
2.3.2.1.
Kısmi İdeoloji ve Total
İdeoloji....................................................188
2.3.2.2.
Ütopya............................................................................................190
2.3.3.
Marksist Bakış Açısında Yeni Bir Boyut: Antonio Gramsci ve Hegemonya
Kavramı..............191
2.3.4.
Louis Althusser ve İdeolojik Devlet Aygıtları......................................197
2.3.5.
İdeolojiye Eleştirel Bakışı Yeniden
Canlandıranlar..............................201
2.3.5.1.
Theodor
Adorno.............................................................................202
2.3.5.2.
Jürgen Habermas...........................................................................203
2.3.6.
İdeolojinin Göstergebilimsel
Değerlendirilmesi...................................204
2.3.7.
Post-Yapısalcı Bakış Açısına Göre
İdeoloji..........................................206
2.3.7.1.
Michel
Foucault.............................................................................206
2.3.7.2.
Jean
Baudrillard.............................................................................210
2.3.8.
İdeolojinin Psikanalist Açıdan Değerlendirilmesi.................................210
2.3.8.1.
Sigmund
Freud...............................................................................211
2.3.8.2.
Jacques
Lacan................................................................................214
2.3.8.3.
Slavoj
Žižek...................................................................................215
3.
FUTBOLUN İDEOLOJiK BİR AYGIT OLARAK
KULLANILMASI.......222
3.1.
Futbolun Popülerleşmesinin
Nedenleri.........................................................222
3.2.
Genel Hatlarıyla Futbolun İdeolojik
Boyutu.................................................232
3.2.1. İlkel Ayaktopu Oyunlarının Sosyal Boyutları.......................................235
3.2.2. Profesyonelleşmeyle
Gelen Yenilik......................................................239
3.2.3.
Futbolun Sınıfsal
Boyutu.......................................................................246
3.2.3.1.
Gramsciyen Bakış Açısından
Futbol.............................................247
3.2.3.2.
Adorno‟ya Göre
Spor....................................................................253
3.2.3.3.
Habermas ve
Spor..........................................................................256
3.2.3.4.
Gramsci, Adorno ve Habermas‟ın
Görüşlerinden Çıkarılabilecek Sonuçlar........260
3.3.
Futbolun İdeolojik Bir Aygıt Olarak Kullanılmasına Dair Dünya Genelinden
Örnekler.....262
3.3.1.
Brezilya ve Irkçılık................................................................................262
3.3.2.
Mussolini‟nin
İtalya‟sı..........................................................................272
3.3.2.1.
Leandro Arpinati ve Bologna Örneği............................................275
3.3.2.2.
Faşist İtalya‟da
Futbolun Bürokratik Yapılanması........................277
3.3.2.3.
Dünya Kupası Üzerinden Faşizm Propagandası............................280
3.3.3.
Nazi Almanya‟sı....................................................................................285
3.3.3.1.
Berlin Olimpiyatları ve Hitler‟in
Öfkesi........................................286
3.3.3.2.
Avusturya‟daki
Yeniden Yapılanma.............................................288
3.3.3.3.
Sindelar‟ın Sır Dolu
Ölümü...........................................................290
3.3.3.4.
Norveç Futbolundaki Nazi Karşıtı Oluşum...................................292
3.3.3.5.
Nazi Almanya'sında Yurt içindeki Futbol Yapılanması................294
3.3.4.
SSCB‟de Futbol.....................................................................................296
3.3.4.1.
Futbolun Devlet Eliyle
İnşası........................................................298
3.3.4.2.
Beria ve Dinamo Moskova İlişkisi................................................300
3.3.4.3.
Eduard Streltsov‟un
Trajedisi........................................................306
3.3.4.4.
Dinamo Moskova‟nın
Britanya Seferi...........................................310
3.3.4.5.
Stalin‟in Tito‟ya Futbolda Mağlup
Olması....................................316
4. MEDYA OLGUSU VE
FUTBOLUN MEDYA VASITASIYLA BİR İDEOLOJİK AYGIT OLARAK KULLANILMASI... 319
4.1.
İlkel Kitle İletişim
Araçları...........................................................................319
4.2.
Haberleşmede Erken Yazılı
Dönem..............................................................321
4.3.
Matbaanın
Gelişimi.......................................................................................322
4.4.
İlk Gazete Örnekleri......................................................................................326
4.4.1.
Avrupa‟da
Gazetecilik Anlayışının Şekillenmeye Başlaması...............326
4.4.2.
ABD‟de Yazılı
Basının Kökleri............................................................333
4.5.
Fransız İhtilali Sonrasında Avrupa‟da
Yazılı Basın......................................335
4.6.
19. Yüzyıl ve Sanayileşen
Basın...................................................................340
4.6.1.
The Times Örneği..................................................................................341
4.7.
Basının Hareket Alanı ve Bu Alanın Yeniden
Tanımlanması......................345
4.8.
Teknolojik İlerlemeler ve Yeni Kitle İletişim
Araçları.................................347
4.8.1.
İşitsel Kitle İletişim
Araçları.................................................................348
4.8.1.1.
Telgrafın
İcadı...............................................................................349
4.8.1.2.
Telsiz Telgraftan Radyoya
Geçiş...................................................353
4.8.2.
Görsel Kitle İletişim
Araçları................................................................364
4.8.2.1.
Sinema...........................................................................................364
4.8.2.2.
Televizyon.....................................................................................367
4.9.
Futbol ve Medya İlişkisi Üzerine Dünyadan Örnekler...................368
4.9.1.
İngiltere ve Futbol Basınının İlk
Örnekleri...........................................369
4.9.2.
1920‟li ve 1930‟lu Yıllarda İspanya Basınında
Futbol.........................370
4.9.3.
II. Dünya Savaşı Sonrası Batı Almanya‟da
Medya ve Futbol...............375
4.9.4.
Arjantin‟de Siyasal
Basının Futbolu Kullanışı......................................376
4.10. Futbol Yazarlarının Gözünden Futbol-Medya İlişkisi................................377
SONUÇ ...................................................................................................................379
KAYNAKÇA ............................................................................................................ 385
…KAYNAK:
. ÖMER ONUR ERDEM
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/46332.pdf
