Demokrasi Kavramına Bakış

    Demokrasi Kavramına Bakış

·       Yunanca demos, (insanlar), ve kratos, (yönetmek), sözcüklerini birleştirerek demokrasi ya da demokratia terimini ilk kullanan Yunanlılar –büyük ihtimalle Atinalılar- olmuştur.

·       Eski Yunanca’da dēmos “halk”ın yanısıra, “yoksul halk kitlesi” ve “vatandaşlık” anlamına da gelmektedir.

·       Dahl’ın yönetmek olarak tanımladığı kratos aynı zamanda “kural”, “güç”, “otorite”, “iktidarı kullanmak” (yönetmek) ve “egemen olmak” anlamlarına da gelmektedir.

·       Demos sözcüğünün Atina’da genellikle bütün Atinalılar, bazen de halk, hatta kimi zaman sadece fakir insanlar anlamına gelmesi de ilginçtir.

·       Anlaşılıyor ki demokrasi sözcüğü, onu eleştiren aristokratlar tarafından kendilerinin yönetimdeki kontrolünü savaşarak ellerinden alan sıradan halkı küçük gördüklerini göstermek için kullandıkları bir sıfattı.

·       Bu tanımlardan hareketle sözcük anlamına göre demokrasiyi “halk iktidarı” veya “iktidarın halka ait olması” şeklinde tanımlamak mümkündür.

·       Demokrasi terimi aynı zamanda bir ideali temsil etmektedir.

·       Daha gelişmiş bir tabirle yöneticilerin adil, özgür ve düzenli seçimler yoluyla halk tarafından ve halkın içinden seçildiği yönetim biçimi olarak ifade edilebilir

·       Demokraside bir soyun veya ailenin bu tür imtiyazlara sahip olması ve egemenliği ve otoriteyi kendi ailelerine devretmesi kabul edilemez.

·       Demokrasilerde yerel ve ulusal düzeyde egemenlik hakkını kimin kullanacağına ve kimin yöneteceğine bir aile değil vatandaşlar karar verir.

·       Demokraside halk en üstteki siyasi otoriteyi temsil etmektedir.

·       Yasaların yapılması ve siyasi kararların alınması, ülke yönetimi ile ilgili politikaların belirlenmesi parlamentoda çoğunluğu gerektirir.

·       Ancak bu çoğunluğun istediği her şeyi yapması ve azınlıklara dilediği gibi davranması anlamına gelmez.

·       Demokratik bir yönetimde azınlıkların hakları da çeşitli şekillerde korunmaktadır.

·       Demokratik bir yönetimde; her vatandaş, devlet dahil hiç kimsenin ondan alamayacağı ve dokunamayacağı, bazı temel haklara sahiptir.

·       Bu haklar, uluslararası hukukun garantisi altındadır.

·       Her vatandaş dilediği dine dilediği gibi inanmak ve dilediği gibi düşünmek ve düşündüklerini ifade etme veya ifade etmeme haklarına sahiptir.

·       Yani demokrasilerde din ve vicdan hürriyeti, düşünce ve ifade özgürlüğü vardır.

·       Herkes dilediği gibi inanmanın yanı sıra inançlarını yaşama ve pratikte uygulama haklarına sahiptir.

·       Her birey (küçük bir grup veya azınlık gruplarına dahi mensup olsa) kendi kültürünü yaşama ve yaşatma ve geliştirme hakkına sahiptir

·       Bir yerde demokrasinin olduğunun kabul edilebilmesi için; insan hakları, azınlıkların korunması, devletin ve ekonomik iktidar merkezlerinin iktidarının sınırlandırılması gerekir. Siyasal kurumlar bağlamında demokraside üç ilke önemlidir:

- İktidarın saygı duyması gerektiği temel hakların kabulü, yöneticiler ve siyasetlerinin toplumsal temsiliyeti ve yurttaşlık, yani hukuk üstüne kurulu bir topluluğa aidiyet bilinci.

- Demokrasi; çoğulculuk, şeffaflık ve katılımcılık temelinde işlevsel olan bir sistemdir.

- Bir demokraside, ulusal ve yerel düzeyde seçilmiş temsilciler vatandaşlarını dinlemek ve onların ihtiyaçlarına cevap vermek zorundadırlar.

- Seçimler yasalarda belirtilmiş olmalı ve yasalarda belirtildiği gibi düzenli aralıklara yapılmak zorundadır.

- Bir yönetimin demokrasi olarak kabul edilebilmesi için genel kabul gören bir takım ilkeleri vardır.

- Kişi-toplum ilişkilerinin belirlenmesi sürecine halkın (veya en azından belli bir yaşın üzerindeki halkın) tümüyle katılması;

- Azınlık haklarına saygılı bir çoğunluk yönetiminin sağlanması;

- Kişi ait hak ve özgürlüklerin korunması;

- Toplumun tüm üyelerine fırsat eşitliğinin sağlanması.

- Adayların özgürce belirlendiği düzenli seçimlerin yapılması,

- Evrensel insan haklarının tanınarak güvence altına alınması,

- Karşıt görüşlere sahip siyasal parti kurma özgürlüğü ve olanağı.

- Muhalefetin iktidar olabilme özgürlüğü ve olanağının olması.

- Erkler ayrılığı

- Yargının bağımsızlığı

- Düşünce ve ifade özgürlüğü.

- Basın özgürlüğü.

·       Neden halk veya vatandaş yerine seçmenler ifadesi kullanılmamaktadır?

·       Demokrasinin en önemli özelliği vatandaşların özgürce kamusal hayata katılabilmesidir.

·       Vatandaşların siyasi liderlerin ve temcilerin yetkilerini nasıl kullandıklarını gözleyebilmeleri için kamunun bütün sorunları hakkında bilgilendirilmeleri ve kendi görüş ve çıkarlarını özgürce ifade edebilmeleri gerekmektedir.

·       Seçimlerde oy kullanmak vatandaşların önemli yurttaşlık görevlerinden biridir.

·       Ancak vatandaşın "bütün adayları özgürce dinleyebilme ve özgürce dinleyebildiği adaylar arasından temsilcilerini seçebilme olanağının" da olması gerekir.

·       Yine aynı şekilde dileyen vatandaşların diledikleri partiye veya derneğe ve kuruluşa üye olabilmeleri, seçim kampanyalarına katılabilmeleri, propaganda yapabilmeleri bunlarla ilgili toplantı ve gösteriler düzenleyebilmeleri eşit olanaklar dahilinde mümkün olabilmelidir.

·       Siyasal katılmanın en önemli yanlarından biri de vatandaşların sadece seçimlere katılması değil aynı zamanda sivil toplum olarak adlandırılan dernek, kurum ve kuruluşlara serbestçe üye olabilmesidir.

·       Bu insani örgütler son derece değişik inanç ve çıkarları ifade edebilir, meslek kuruluşları ve dernekleri, kadın ve öğrenci örgütleri ve insan hakları örgütleri gibi çeşitli kuruluşlar olabilirler.

·       Kadınların sivil ve siyasal hayata etkin olarak katılabilmeleri ve temsil edilmeleri de bir demokrasi için son derece önemlidir.

·       Kadınların eşit ve özgürce sivil ve siyasal hayata katılarak ortak çıkarları etrafında örgütlenebilmeleri ve ortak hareket edebilmeleri de sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmesi ve eğitilmesinden geçer.

·       Demokraside sivil ve siyasal katılım tamamen gönüllü olmalıdır.

·       Hiçbir grup veya insan kendi iradesine rağmen, katılım konusunda zorlanamaz.

·       Ancak siyasi partiler demokrasinin hayati organları olduğundan vatandaşların siyasi partilere üye olması demokrasileri güçlendirir.

·       Ancak hiç kimse zorla veya bazı çıkarları tehdit edilmek suretiyle bir siyasi partiye üyeliğe zorlanamaz veya üyeliği engellenemez.

·       Katılım tamamen gönüllü, barışçıl ve yasalara uygun bir şekilde olmalı ve değişik görüşlere hoşgörülü olunmalıdır.

·       Demokrasilerde insanlar siyasi liderleri ve temsilcilerini eleştirmekte özgürdürler.

·       Basın ve ifade özgürlüğü vardır.

·       Medya organları ve vatandaşlar seçilmişlerin ülkeyi nasıl yönettiklerini diledikleri gibi gözlemek ve eleştirme özgürlüğüne sahiptirler.

·       Her türlü siyasi görüşü ve devlet işlerini değişik açılardan yorumlayan değişik, alternatif kitle iletişim araçları mevcuttur. İnsanlar her türlü siyasi parti, dernek ve sivil toplum kuruluşunun yanı sıra diledikleri sendikalara da üye olmakta serbesttirler.

·       Vatandaşlar ülkede diledikleri yere göç etmekte ve yaşamlarını organize etmekte özgürdürler.

·       Diledikleri zaman diledikleri yerlerde toplanarak diledikleri konularda görüş ve düşüncelerini açıklayabilir ve hükümetin beğenmedikleri her türlü politika ve kararlarını eleştirebilir ve protesto edebilirler.

·       Ancak herkes bu haklarını barışçı yollarla, özgür ve demokratik yasalar kapsamında ve başkalarının haklarına saygı çerçevesinde kullanabilir.

·       Bu hakları şiddete başvurarak kullanmak demokrasi ile bağdaşmaz.

·       Demokrasilerde bütün vatandaşların temel hakları devletin ve hiç bir otoritenin geri alamayacağı şekilde güvence altına alınmıştır.

·       Bu haklar uluslararası hukuk tarafından teminat altına alınmıştır.

·       Her ne kadar parlamentolarda kararların pratikte çoğunluğun oyu ile alındığı yönetim şekli olarak bilinse de demokrasi çoğunluğun egemenliği değildir.

·       Demokrasilerde yasalar, politikalar ve kararlar parlamentonun çoğunluğuna dayanır. Fakat bu çoğunluğun ve devletin dilediğini yapabilmesi anlamına gelmez.

·       Zira çoğunluğun dilediğini yapması çoğunluğun diktatoryası anlamına gelir ki bu da demokrasi ile bağdaşmaz.

·       Siyasal gücün yönetilenlerin rızasına dayanması hususunda çoğunluğun iradesinin dikkate alınması söz konusudur.

·       Ancak çoğunluğun rızası temel hakların çiğnenmesiyle sonuçlanacak bir tahakküme dönüşmemelidir

·       Bu tahakkümün engellenmesi için ise demokratik yönetimler; hukuk ve kurum kültürünü güvence altına alan erkler veya kuvvetler ayrılığı ilkesini geliştirmiş ve kurumsallaştırmıştır.

·       Kuvvetler ayrılığı ilkesi yasama, yürütme ve yargı kurumlarının, devletin farklı organlarında bulundurularak iktidarın tek elde toplanmasını engellemek ve bu üç kurumun birbirlerini denetleyebilmesini sağlamak anlamına gelir.

·       Kuvvetler ayrılığı devletin, "yasama, yürütme ve yargı" işlevinin birbirine karşı "bağımsız organlar" tarafından görülmesidir.

·       Demokrasilerde her tülü azınlıkların hakları evrensel insan hakları beyannamesi gibi çeşitli uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır.

·       Dolayısıyla çoğunluk yasa yaparken, politikalar belirleyip kararlar alırken her türlü azınlığın uluslararası sözleşmelerde belirlenmiş olan haklarına saygı göstermek zorundadır.

·       Demokrasi bireyler tarafından bireylerin istekleri ile değil yasalar tarafından değil yönetilen bir sistemdir.

·       Bir demokrasilerde, vatandaşların haklarını koruyan, düzeni sağlayan ve hükümetin gücünü sınırlayan hukukun üstünlüğü mevcuttur.

·       Tüm vatandaşlar kanun önünde eşittir.

·       Hiç kimseye dil, din, ırk veya etnik grubundan, cinsiyetinden veya cinsel tercihinden dolayı ayırımcılık uygulanamaz.

·       Her türlü ayırımcılık yasalarla yasaklanmıştır.

·       Hiç kimse, bağımsız mahkemeler tarafından adil bir şekilde yargılanmadan cezalandırılamaz, hapsedilemez veya sürgüne gönderilemez.

·       Gözaltına alınan herkes suçunun ne olduğunu bilme hakkına sahiptir.

·       Hakkındaki iddialara rağmen herkes suçlu olduğu kanıtlanıncaya kadar suçsuz sayılır.

·       Herhangi bir suç ile itham edilen herkesin en hızlı şekilde bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından yargılanma hakkına sahiptir.

·       Hiç kimse önceden yapılmış ve ilan edilmiş yasalar dışında vergilendirilemez ve hakkında dava açılamaz.

·       Demokrasi, aynı zamanda güçler ayrılığını, bireysel hakların güvence altına alınmasını ve özel yaşamın korunmasını sağlar.

·       Bu bağlamda, demokrasi, fikirlerin ve çıkarların çeşitliliğini varsayar.

·       Çeşitliliğe saygı, demokrasinin, çoğunluğun azınlıklar üzerindeki diktatörlüğüyle bir tutulamayacağını dile getirir.

·       Dolayısıyla, demokrasi azınlıkların ve muhaliflerin var olma ve kendilerini anlatma hakkını kapsamalı ve aykırı fikirlerin anlatımına izin vermelidir.

·       Demokrasilerde hiç kimse hukukun üstünde değildir.

·       Kral veya devlet başkanı dahi olsa herkes yasalar önünde eşittir.

·       Yasalar ve mahkemeler tarafsız, adil ve tutarlı bir şekilde hükümetin diğer kurumlarından bağımsız olarak çalışırlar.

·       Sebebi her ne olursa olsun her türlü işkence, baskı, zalimane ve insanlık dışı muamele kesinlikle yasaktır.

·       Hukukun üstünlüğü hükümetin gücünün ve her şeyin üstündedir.

·       Hiçbir hükümet ve yetkilisi bu sınırları ihlal edemez.

·       Hiçbir devlet yetkilisi, başbakan ve bakan ve hiçbir siyasi parti temsilcisi bir hakime veya mahkeme heyetine nasıl davranacağı, nasıl karar vereceği konusunda talimat veremez veya istekte bulunamaz.

·       Hiçbir devlet yetkilisi veya kamu görevlisi yetkilerini kendisini, aile üyelerini veya istediği kişileri zenginleştirmek için kullanamaz.

·       Mahkemeler tarafından suçlu bulunan her kim olursa olsun cezalandırılır.

·       Halk birbiri ile rekabet eden siyasi partiler yoluyla, özgür ve adil, ulusal ve yerel seçimler yoluyla kendisini yönetecekleri seçer.

·       Demokrasilerde her vatandaşın hiç kimsenin elinden alamayacağı bazı temel hakları bulunmaktadır.

·       Demokrasilerde yasama ve yürütme için çoğunluk şartı aranır.

·       Peki, azınlıkların hakları ne olacak?

·       Dünyanın birçok ülkesinde nüfusun yarısına yakınını oluşturan kadınlar neden siyasal temsilde yüzde elli oranında temsil edilmezler?

·       Demokrasinin günümüzde karşılaştığı sorunlar ve demokrasiye yönelik eleştiriler nelerdir?

·       Demokrasi "eşitliği mi liyakatı mı" esas alır?

·       Seçimle iktidara geldiklerini dolayısıyla demokratik yönetime sahip olduklarını savunan Saddam Hüseyin, Hüsnü Mübarek ve Beşar Esad yönetimleri de demokrasi olarak kabul edilebilir mi?

·       Veya seçme ve seçilme hakkını kullanmak bir yerin demokrasi olması için yeterli midir?

·       Düzenli ve özgür seçimlerin yanı sıra erkler ayrılığı, hukuk devleti, düşünce ve ifade özgürlüğü, sivil toplumun katılımı ve özgür medya demokrasi için neyi ifade eder?

·       Veya demokrasinin eksikleri ve eleştirilen yanları nelerdir?

·       Sanayi ve iletişim devrimleriyle birlikte toplumların geçirdiği değişim ve bu süre zarfında oluşan tecrübeler demokrasinin daha geniş ve kapsamlı tanımlara konu olmasına neden olmaktadır

Neden demokrasiyi desteklemeliyiz?

1. Demokrasi zalim ve kötü otokratların yönetime geçmesini engellemeye yardımcı olur.

2. Demokrasi vatandaşlarına demokratik olmayan sistemlerin sağlamadığı ve sağlayamayacağı pek çok temel hakkı sağlamayı garanti eder.

3. Demokrasi vatandaşlarına mümkün olan alternatiflerinden daha geniş bir kişisel özgürlük alanı sağlar.

4. Demokrasi insanların kendi temel çıkarlarını korumalarına yardımcı olur.

5. Sadece demokratik bir hükümet insanların kendi kaderini tayin etme özgürlüklerini yaşayabilmeleri, yani kendi seçtikleri kanunlar uyarınca yaşayabilmeleri için azami fırsatı tanıyabilir.

6. Sadece demokratik bir hükümet ahlaki sorumlulukların yerine getirilebilmesi için azami fırsatı tanıyabilir.

7. Demokrasi insanı, gelişimi mümkün olan herhangi bir alternatifinden daha çok destekler.

8. Sadece demokratik bir yönetim göreceli olarak daha çok politik eşitlik sağlar.

9. Modern temsili demokrasiler birbirleriyle savaşmazlar.

10. Demokratik bir yönetime sahip olan ülkeler demokratik olmayanlardan daha zengindir.

·       Ancak bu popülarite demokrasinin kusursuz bir yönetim biçimi olduğu anlamına gelmez. Günümüzde bu kadar popüler olan demokrasiye yönelik elbette eleştiriler de bulunmaktadır.

·       Siyasetçilerin eylem kapasitelerinde bir düşme olduğu ve siyasetçilerin gittikçe prestij kaybettikleri gözlenmektedir.

·       Bu durum siyaset ve siyasetçilerle birlikte demokrasinin meşruiyetinin de gittikçe sorgulanır hale gelmesine neden olmaktadır.

·       Geniş kitleler, pasif bir şekilde kamuoyu yoklamalarına katılmak yerine, etkili bir şekilde önemli siyasi tartışmalara katılmalı ve gündemi belirlemeli, siyasi olaylar ve konularla ilgili bilgi sahibi olarak sürece dahil olmalıdır.

·       Kendi kendini tatmin etme ve endişeleri ortadan kaldırma gibi bir gönül rahatlığı getiren yaygın yaklaşımın tercih edilmesi, demokrasinin zayıflamasına neden olan yolları ortaya çıkartmaktadır.

·       Uzun yıllar ezilen kesimlerin mücadeleleri ile birlikte önemli gelişmeler ortaya çıkaran demokrasi, popülerliğinin doruk noktasına ulaştığı günümüzde aynı zamanda ciddi eleştirilere de maruz kalmaktadır.

·       Özellikle güçlülerin değerleri çarpıtarak kendi lehine kullanması ve kavramların içini boşaltması, demokrasiye yönelik eleştiri ve şüpheleri geliştirmektedir.

·       Ancak buna rağmen hala demokrasiden daha iyi bir sistemle tanışmamış olmamız ve demokrasinin kendisinin eleştirisini de kendisinde barındırması ve bu konuda tutucu olmaması varlığına ve prestijine güç katmaktadır.

·       Bu durum, demokrasinin bu sorunlarla baş edecek potansiyeli içinde barındırdığını da göstermektedir.

·       Buna karşın demokrasinin işleyebilmesi ve temel prensiplerinin uygulanabilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve yeni kurumların oluşması da gerekmektedir.

·       Demokrasinin işleyebilmesi için vatandaşların sadece siyasal haklarını kullanması yetmez.

·       Vatandaşların aynı zamanda demokrasinin kural ve prensiplerine uyması ve bu kural ve prensiplerin işleyip işlemediğini kontrol etmesi de gerekmektedir.

·       İnsanların yasalara saygı göstermesi ve her türlü şiddeti reddetmesi de demokrasinin gereğidir.

·       İnsanların hükümetin kararlarını sorgulaması ve hükümetin keyfi uygulamalarını reddetmesi demokrasinin gereğidir.

·       Ancak herkesin hükümetin otoritesine saygı göstermesi de gerekir.

·       Her grup kendi kültürünü yaşayabilme hakkına sahip iken kendisinin devletin bir parçası olduğunu da unutmaması gerekmektedir.

·       Kendi görüşlerimizi ifade etme özgürlüğüne sahip olduğumuzda başkalarının da görüşlerine saygı gösterme zorunluluğu demokrasinin kendi içerisinde tutarlılığını göstermektedir.

·       Buna karşın demokrasi herkesin dilediği her şeyi elde edebildiği sistem anlamına da gelmemektedir.

·       Demokrasi ancak uyum içerisinde herkesin dilediği her şeyi toplumun diğer kesimlerinin çıkarlarıyla örtüştüğü ve kimsenin haklarını ihlal etmediği sürece elde edebileceği sistemdir. Demokrasilerde farklı ilgi alanları ve görüşleri olan gruplar birbirleriyle oturup müzakere etmeye istekli olmak durumundadır.

·       Demokrasi tıpkı bireyler gibi her grubun da (bu grup çoğunluk dahi olsa) dilediği her şeyi elde etmesi anlamına gelmez.

·       Farklı grupların farklı kombinasyonları kazanabilir.

·       Buna karşın demokrasilerde zamanla herkes bir şeyler kazanır.

·       Eğer toplumun bazı grupları sürekli dışlanır ve talepleri dikkate alınmazsa, sürekli dışlanan ve kendilerini ifade etmelerine imkan verilmeyen ve demokrasiden hayal kırıklığına uğrayan bu gruplar, zamanla demokrasiye karşı öfkelenen ve onunla mücadele eden hale de gelebilir.

·       Demokrasi barışçıl bir şekilde kendisine katılmak isteyen herkes ve her gruba açık olmalı, bütün farklılıklarıyla bütün grupların kendilerini ifade etmelerine taleplerini ve çıkarlarını dillendirmelerine olanak sağlanmalıdır.

Demokrasi Kavramına Eleştirel Bir Bakış

Murat Aktaş

Doç. Dr., Muş Alparslan Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü – Muş / Türkiye. e-mail: m.aktas@alparslan.edu.tr

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20450

========================================= =====================================