Beyin Orgazmı Nedir?

 Beyin Orgazmı Nedir?

Beyin orgazmı adı cinsel bir tepkiyi ifade eder, ancak deneyimin kendisi açıkça erotik olarak kabul edilmez.

Bu deneyimlere sahip kişiler, bazen omurgaya, uzuvlara veya vücudun diğer bölgelerine uzanan hoş, trans benzeri bir durumu veya baş ve boyunda olağanüstü bir gevşeme hissini tarif eder. Genellikle hissedildiği yer, tepkinin yoğunluğuna bağlıdır.

ASMR video içerikleri, son yıllarda hızla artan bir çılgınlık olarak milyonlarca izleyiciye ulaşmaktadır. Peki ASMR, yani Autonomous Sensory Meridian Response tam olarak nedir? ASMR, yani otonom duyusal meridyen yanıtı olarak Türkçe’ye çevirebileceğimiz durum, beyinde gerçekleşen aşırı haz yüklü durumu tanımlamaktadır. Beyindeki karıncalanma hissinin verdiği tarifi zor haz duygusu, beyin orgazmı olarak tanımlanmaktadır.

Dona Dona isimli YouTube kanalındaki kırmızı yiyecekleri yerken çıkan sesler ile mavi yiyecekleri yerken çıkan sesler videosunun izlenme sayısı, Mayıs 2021’de 455 milyon üzeri izlemeye sahiptir.

Temelde bakıldığında, nasıl da saçma değil mi? 2 genç kadın, renkli yiyecekleri şapırdatıp, hangisi en çok ses çıkaracak diye uğraşıyorlar. Videonun izlenme sayısı neredeyse yarım milyara yaklaşmış.

Peki neden insanlar bunları izliyor? 

Bir dizi görsel ve işitsel durumlar, örneğin fısıltılı konuşma, görsel hipnotik uyaranlar, el ve beden hareketleri, kişilerin beyninde ve kulaklarında karıncalanma hissi yaratmaktadır.

ASMR videolarında, izleyenlerin beyninde zevk hormonu olan dopamin salınımını artıran şu içerikler kullanılmaktadır:

·        Fısıltılı konuşmalar

·        Yemek ve çiğneme sesleri

·        Sadece tek renkten oluşan içerikler

·        Çeşitli yüzeylere dokunma ve hışırtı sesleri çıkartılması

·        Parmak hareketleri

·        Farklı objelerin birbirlerine sürtünmeleri ile çıkan sesler

·        Kinetik kum ve slime videoları

Bu videoları izleyenlerin içleri bir hoş olmaktadır.

Bu “hoş olma” durumu, net olarak tarif edilemsi zor bir haz duygusunu içermektedir.

Devamlı hareketleri izleme ve takip etme eğiliminde olan beynimiz, derin gevşeme moduna girmektedir.

O sırada eşlik eden sıra dışı düşük frekanslı sesler, dikkatle takip etme dürtüsünü uyandırmaktadır. İşte tam bu anda, beynimiz haz duygusuna odaklanarak, izlediği video veya dinlediği sesler ile bir şey başardığını düşünmektedir.

Öyle ya, beta beyin dalgası senkronizasyonunda olduğumuz sırada durmadan günlük dertleri düşünüp dururuz. Oysa, gama beyin dalga senkronizasyonuna geçince “anda kalmak” denen durumu yaşıyor beynimiz.

Beyin Orgazmı Araştırmaları

İlk olarak 2015 yılında, Galler’deki Swansea Üniversitesi‘nde beyin orgazmını tanımlamaya yönelik çalışma yayınlanmıştır.

ASMR içerikli videolar izlediklerinde, beyinlerinde garip ve keyifli bir karıncalanma hissi yaşadığını bildiren 475 kişiyle araştırma yapılmıştır. Bu kişilerin büyük bir çoğunluğu, uyumalarına yardımcı olmak ve stresle başa çıkmak için YouTube platformunda ASMR videoları aradığını keşfettiler.

Çoğu izleyici, bu videoları düzenli izledikten bir süre sonra, depresyon anketinde yüksek puan alanlar da dâhil olmak üzere, kendilerini gün içinde daha iyi hissettiklerini bildirmişlerdir.

Kronik ağrı çeken deneklerin bir kısmı da videoların semptomlarını azalttığını söyledi.

Winchester, Shenandoah Üniversitesi‘nde Prof. Craig Richard, şimdiye kadar 100’den fazla ülkede 20.000 kişiyi kapsayan ve neredeyse tamamı “beyninde haz veren karıncılanma hissi” yaşadığını söyleyenlerle bir çalışma yürütüyorlar.

Çalışmanın ilk sonuçları ASMR’nin ne olduğu ve neden var olduğu konusunda bir teori geliştirdi.

Bu teoriye göre, beyin orgazmı olarak adlandırılan ASMR videolarının altında, izleyen ve dinleyenleri öncelikle rahatlamak vardır. Bu videolarda izleyicilerin kulaklarına yumuşak bir şekilde fısıldanıyor, özenli kişisel ilgi dolu ve rahatlatıcı sözler söyleniyor.

Gülümseme sesleri ve mikrofona simüle edilmiş dokunuşlar, bir çeşit okşanma hissini tetiklemektedir. Prof. Craig Richard, en temel düzeyde, fısıldayan sevgiyle kanalize edilen tüm video içeriklerinin, beynimizde sevilme hissini tetiklediğini söylemektedir.

İnsan beyni ASMR videosuna oluşan tepki 

Social Neuroscience dergisinde 2017 yılında yayınlanan araştırmada, Kanada Winnipeg Üniversitesi’nde beyin orgazmı tetikleyen nedenler araştırılmıştır.

Elde edilen verilere göre, beyin orgazmı olarak tanımlanan durum, kafatası içinde karıncalanma ve zevk duygusu karışımı, sırt ve uzuvlara yayılan algısal bir his olarak tarif edilmektedir.

Belirli görsel ve işitsel uyanlar ile kişilerin beyninde ne oluyor?

Bu haz ve karıncalanma karışı olarak tanımlanan his, hangi beyin bölgesinden kaynaklanıyor?

Araştırmacılar fMRI isimli beyin görüntüleme yöntemi ile ASMR’ye duyarlı olan ve olmayan kişilerin beyin işleyişlerini incelediler.

Ortaya çıkan sonuç, nörobilimsel olarak değerli bir tespit içeriyordu:

Beyin orgazmı yaşama konusunda duyarlı olan kişilerin, şu 3 beyin bölgelerinde normale göre artmış bağlantı bölgeleri tespit edildi:

·        Talamus

·        Frontal girus

·        Temporal girus

Bu 3 beyin bölgesinde normale göre daha fazla bağlantıya sahip kişilerin yaşamlarını bir örnek ile şu şekilde tanımlıyorlar.

Sessiz bir kütüphanede olduğunuzu hayal edin.

Arkanızdaki iki kişi fısıldamaya başlıyor.

Yan masanızdaki kişi dizüstü bilgisayarının klavyelere nazikçe yazıyor.

Önünüzdeki masada ise birisi sessizce elma yemeye başlıyor.

Daha ilerideki birisi kitabın sayfalarını çeviriyor ve kurşun kaleminin ucunu kalemtraş ile açıp, kağıda notlar alıyor.

Birçok kişi için bunlar, sözde sessiz bir ortamda sinir bozucu ve rahatsız edici dikkat dağıtıcı unsurlar olabilir. Ancak bahsedilen 3 beyin bölgesinde farklı bağlantı sayısına sahip kişilerde ise aynı ortamda beyin orgazmı ASMR duygusu tetiklenecektir. Otonom duyusal meridyen tepkisi olarak adlandırılan bu tepki, başın tepesinden başlayıp, vücudun tamamına yayılan sıcak, karıncalanma gibi ve hoş bir his olarak tarif edilmektedir.

Beyin Orgazmına Neden İhtiyaç Duyuyoruz?

Brain Center İstanbul, Bireysel Danışmanlık ve Meditasyon Merkezi kurucusu Dr. Bora Küçükyazıcı, beyin orgazmı ASMR konusunda şunları paylaştı:

Yaşamın kendi içindeki koşturmalar, sorumluluklar, yetişmeyen planlar ve eksik kalan işler sırasında, beynimiz şiddetli şekilde sakinliğe ihtiyaç duymaktadır.

Sakin olmak ve düşüncelerin sessizleşmesi çok zordur, lakin doğru meditasyon teknikleri ile sağlanabilir.

Brain Center İstanbul’da beyin dalga analizi ile destek sağladığımız danışanlarımızda, duygusal sorunlar ve stres bozukluğu yaşayanlarda beta beyin dalga hâkimiyetini görmekteyiz.

Oysa beta beyin dalgaları, durmadan düşünmek, analiz yapmak, plan yapmak ve yaşamı yorumlamaya çalışmaktadır. İşte o anlarda ASMR videoları beynimizi bir çeşit sakinleştirme yönlendirmesi sağlıyor.

Orgazm, sadece cinsel paylaşım ile değil, beynimizde de gerçekleşen bir haz duygusu tetiklenmesidir. 

ASMR video ve görsellerindeki içerikler çoğunlukla şunları içeriyor:

·        Nazikçe ve düşük ses tonu ile fısıldayarak konuşma,

·        Mikrofona çok yakın şekilde nefes sesleri

·        Mikrofona hafifçe vurma ve parmaklar ile mikrofon yüzeyini kaşıma

·        Yavaş ve planlı şekilde el hareketleri

·        Yumuşak ve kıvamlı objelerin el ve parmaklar ile tutulması sırasındaki sesler ve görüntüler

Bu görüntü ve sesli uyaranları takip ettiklerinde beyin orgazmı yaşayan kişiler, duygusal ve düşünsel rahatlama için youtube ASMR videolarını takip ediyorlar.

Kaygı bozukluğu, depresyon ve uyku düzeni sorunlarında azalma bildiriyorlar. Danışanlarımdan bu videoları izledikleri sırada şu deneyimleri yaşadıklarını öğreniyorum:

·        Baş ve saçlı deride karıncalanma hissi

·        Karın boşluğunda gıdıklanma

·        Boyun ve omurga boyunca dalgalar halinde yayılan sıcaklık

·        Dürtüsel olarak izlemeye devam etme arzusu

·        Hoş, heyecan verici, karıncalanma sıcaklığı ve rahatlama hissi

Dr. Bora, şu verileri ekledi:

ASMR kelimesinin Türkiye’deki arama hacmine Youtube verilerinden bakıldığında, son 5 yıl içindeki artışı görmekteyiz. Bu veri, insanlar yaşam içindeki zorluklarla, sıkıntılarla, sorunlarla baş etme yöntemi olarak kendilerini iyi hissettirdiğini keşfettikleri ve beyin orgazmı yaşamalarını sağlayan ASMR videolarını izlediklerini göstermektedir. 

Türkiye’de ASMR Analizi

Türkiye’de özellikle 2021 yılı ilk 5 ay verilerine bakıldığında, ASMR videoları izlenmesinde açık ara bir artış gözlenmektedir.

Koronavirüs pandemi ve karantina nedeniyle evde vakit geçirilmesi, beyin orgazmı yaşatan ASMR videolarının izlenme sayısında artışa neden olduğu söylenebilir. Benzer artış, aynı dönemdeki kitap satışlarında acaba gerçekleşti mi? Ya da evde ailecek kaliteli zaman paylaşmayı sağlayan kutu oyunları satışları ne durumda? Örneğin: satranç, tavla, Monopoly, Borsa, Tabu, Scrabble, Tombala, Uno, Trivial Pursuit vb. 

Dr. Bora şunları ekledi: Beynimiz, en değerli hazinemiz. 

Beynimiz, yaşam koşullarına ve olaylara uyum sağlamamızı yönetiyor.

Beynimizin orgazm hissi yaşamasında bir sakınca bulunmamaktadır. Sakinleşmek ve iyi hissetmek için ASMR videoları izlenebilir, uygundur. Lakin kişisel gelişim yolunda anlamlı ilerleyen birey, pre-frontal korteks bölgesini devreye alan bireydir. İzlenen ASMR videolarındaki görüntü ve seslerin beynimizde orgazm ve tatmin duygusu yaratması, kişiyi o an için rahatlatıp, iyi hissetmesini sağlatır. Peki, o video sona erince ne olacak? Yaşadığı durumu ve duyguları yönetme konusunda çözüm geliştirmeyen birey, her sıkıştığı anda yeni bir beyin orgazmı için yeni bir ASMR videosu mu açacak?

Mutluluk hormonu dopamin nedir? Dopamin nasıl artırılır?

Bir hobi geliştirerek, yağlıboya resim veya karakalem çalışmasını tamamladığında da kişinin beyni, dopamin salgılar.

Dopamin, zevk ve tatmin duygusunu yöneten hormondur.

Anlamlı ve faydalı eylemlerle, insan beyni pre-frontal ön beyin korteksinden dopamin salgılanması da, kişilerde haz ve başarı duygusunu tetikler.

Beynimizi eğitmeden kendi haline bırakırsak, geçici tatmin duygusu olsa da, tek amacı haz almak ve iyi hissetmektir.

Beyin orgazmını yöneten dopamin hormonunu nasıl salgılatacağımıza karar vermeliyiz.

·        AMSR videoları izleyerek, beyin orgazmı yaşayacağız.

·        Seçtiğimiz bir kitabı bitirip, üzerinde sohbet edeceğiz.

Başka birisiyle şefkatli, nazik ve fısıldayan yakınlaşmayı simüle eden ASMR videoları, sakinleştirici ve duygusal yakınlık bağını deneyimlemeyi sağlar.

Oysa sevdiklerimizle yakınlaşıp, anlamlı ve kaliteli vakit geçirmek de duygusal bağlarımızı güçlendirerek, beynimizde oksitozin hormonu salınımını tetikleyecektir.

Kendimizi tanımak için, duygularımızı ve beklentilerimizi anlamalıyız. Kendimizi aslında hiç tanımadığımızı kabul ettiğimiz gün, aslında neden bu dünyada olduğumuz sorusunu sormaya başladığımız gün olacaktır.

Mutluluk hormonlarının neler olduğunu ve insan beynindeki etkilerini bir başka röportajda değinmek faydalı olacaktır. Karar ve seçim bizim. Unutmayalım, burası serbest seçimler gezegeni.

Tercihlerimiz ve seçimlerimiz, kim olduğumuzu belirliyor.

Dr. Bora Küçükyazıcı
Tıp Doktoru & Meditasyon Eğitmeni

https://www.braincenter.com.tr/beyin-orgazmi/?fbclid=IwAR1oYt_KrYj9SO0R8jUQh_GLNiN3rGFrlqT0bjIh_0kbxZXAMg12iW8QzWA

.

BATI DÜNYASI NEDEN BAŞARILI OLDU?

BATI DÜNYASI BİLİMLERDE NEDEN BU KADAR BAŞARILI OLDU?

Kimsenin yadsıyamadığı bir gerçek vardır:

Batı’nın bilimde ve teknolojide ulaşmış olduğu muazzam üstünlük…

Peki, neden böyle oldu?

Türlü sebepler sayılabilir.

Zihnimi meşgul eden bir varsayım da şudur:

- Batı’da felsefe, bilim, sanat gibi alanlarda eser ortaya koyanlardan çoğunun Yahudi asıllı olması… Birkaç örnek vereyim: Albert Einstein, Sigmund Freud, Karl Marx, Benjamin Rubin, Peter Schultz, Stanley Mezor, Leo Szilard ve daha niceleri…

Bu, hep bilinen ve çok dile getirilen bir neden.

● Fakat soru devam ediyor:

- Neden adı geçen alanlarda hatırı sayılır miktarda Yahudi asıllılar performans göstermiştir?

Ben sorunun yanıtını, uzun yıllardır, -genellikle de kabul gören- bir tür “ırkî üstünlük” varsayımına dayandırıyordum. Ta ki, geçenlerde bir kitabı okuyuncaya kadar, Robert Winston’ın Tanrı’nın Öyküsü (Say Yayınları, 2010) adlı kitabını…

Yapıtın 175. sayfasında yer alan bir pasajı okuyunca, birden eureka deyip yerimden fırlayasım geldi.

Çünkü, sorunun asıl doğru yanıtı ile karşı karşıya idim!

Pasajı aşağıya olduğu gibi alıyorum, kendisi de Yahudi asıllı olan yazar diyor ki:

- “Yahudi geleneğine göre bize vahiy yoluyla gelmiş olan şey Tevrat’ın hammaddesidir, yani Tanrı’nın sözüdür.

Ama onun hammaddesini ve içerdiği derin anlamları araştırmak insan aklına kalmıştır. Tevrat akla hitap eder ve gerçeğe ulaşmak için akılcı yöntemler gereklidir.

Kral Davut “inanç yolunu seçtim” dediği zaman, inanca götüren veya inançta biten yoldan söz etmemektedir.

Tevrat’ı tam olarak anlamak için aralıksız süren bir araştırma yapmaktan söz etmektedir.

İnanan kişi Tanrı’nın bilgeliğine güvenir ve insan Tanrı’nın görünümünde yaratıldığı için, kendi aklına da sonuna kadar itimat eder.

Museviliğin araştırma ve entelektüel keşfe bu denli önem vermesinin, evreni araştırmanın ve onun gizemlerini çözmenin -başka bir deyişle bizim bilim dediğimiz şeyin- Yahudiler için son derecede önemli bir etkinlik olmasının sebebi budur.”

Bu satırlar neden beni bu kadar etkiledi, sebeplerini aşağıya öz ve anlam olarak ayrıca alıyorum:

- Tevrat’ın içerdiği derin anlamları araştırmak insan aklına bırakılmış.

- İnanan kişi kendi aklına sonuna kadar itimat edecektir.

- Musevilik araştırmaya ve entelektüel keşfe önem veriyor.

- Evreni araştırmak ve onun gizemlerini çözmek -başka bir deyişle pozitif bilimler- Yahudiler için son derecede önemli bir etkinliktir.

● Şimdi sorumuzu yanıtlayabiliriz:

- Neden Yahudiler -en azından bir kısım Yahudiler, batılıları da etkileyerek- pozitif bilimlerde büyük başarı gösterdi, bu yoldan inanılmaz teknolojiler keşfederek veya bunların önünü açarak Batı’yı neredeyse dünyaya hükmeder konuma getirdiler? Buna karşılık neden diğer dinlerin mensupları bu açıdan genellikle başarısız oldular?

Sebep tam burada, işin sırrı tam burada kendini ele veriyor:

- Yahudileri dünyayı gözlemlemeye, bilimsel olarak araştırmaya yönlendiren, teşvik eden; doğrudan doğruya mensup oldukları din, inandıkları kutsal kitapları olmuş. Veya bu mahiyette bir yorum ve anlayış, aralarında yüzyıllar boyu yaygın olarak kabul görmüş, günümüze kadar gelmiş.

Kutsal kitaplarının, onları akıllarını kullanmaya yönlendirdiğine, bu aklı dünyayı ve hayatı anlamak ve araştırmak için kullanmalarını istediğine inanmışlar.

Kitaplarının, onları dünya gerçeklerini öğrenmeye sevk ettiğine inanıyor ve bu destekle dünyayı bilimsel yöntemle gönül rahatlığıyla araştırmaya koyuluyorlar. Sonuçta, bilim alanlarında, hatta sanatlarda birçok ünlü insan yetiştiriyorlar. Kuvvetle muhtemeldir ki bu zihniyeti göç ettikleri Avrupa’ya da taşıdılar. 

Buna karşılık diğer ülkeler, örneğin İslam dünyası ne yazık ki, böyle bir yönlendirmeden ve destekten yoksun kalmış.

Diğer dinlerde veya bunların uygulamalarında, hayata yansımalarında böyle bir teşvik yok.

Bu nokta önemlidir, çünkü dinler yüzyıllar boyunca insanlığı kuşatmış ve belirli bir anlayışa yönlendirmiştir.

Toplumların kültürlerini, dillerini, düşünüş biçimlerini, zihniyetlerini belirlemiştir. Etkileme günümüzde de devam ediyor.

Bu belirleyiş doğal olarak Musevilikte farklı, diğer dinlerin toplumlarında, örneğin Müslümanlıkta farklı olmuş.

● Bu noktada şu klasik sorunun da olası yanıtı verilmiş oluyor: 

- Bilimsel devrim İslam’da neden olmadı? İngiliz Filozofu Bertrand Russell’a (1872-1970) göre, “ateş yakar” diyen biri, bilimsel metot gütmüştür: Bir olgu incelenirken, incelemeyi yapan kimsenin o çeşit olguları idare eden genel yasalar keşfini sağlayacak gözlemlerde bulunması… İşte o kadar.

İki basamağı var bilimsel yöntemin: birincisi, gözlem; ikincisi, muhakeme ederek bir yasaya ulaşmak.

Peki “ateş yakar” sorusunu Gazali nasıl yanıtlıyor?

Gözlem değil dedüksiyon yoluyla yanıtlıyor, hayır “ateş yakmaz, yakan Allah’tır” diyor.

Realiteyi, gözlemi, buna dayalı olarak yapılan muhakemeyi reddediyor.

Açıklamayı ânında fizikötesi güce, Allah’a bağlıyor.

Böyle olunca, Müslüman daha ileri bir adım atmaya gerek duymuyor, “peki, ateş neden, nasıl yakar” diye sormuyor.

Çünkü cevap baştan verilmiş, hazır… 

Gazali’ye göre “Ateş yakar” diyen, günah işlemiştir.

Büyük bir otorite olan Gazali ve benzerleri İslam dünyasının, yaşanan hayata yönelmesine, böylece bilimsel yöntemden yoksun kalmasına katkıda bulunmuştur, hatta yol açmıştır.

Böyle bir toplumda da yüzyıllar boyunca bir Lavoisier, bir Pasteur, bir Einstein ve benzeri bilim adamları yetişemiyor.

Yaradılışın en mükemmel hediyesi olan insan beyni âtıl bırakılıyor.

Çünkü Evren’in araştırılması, bilimsel metot, akıl, insanın duyuları işlevsizliğe terk edilerek, daha baştan dışlanmış oluyor.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, onlar -Yahudiler ve Batılılar- başkalarından üstün veya müstesna insanlar değildi.

Yalnızca dinleri; onları, Yaradan’ın insana en değerli bağışı olan duyu ve beyinlerini işletmelerini engellemedi, tersine teşvik etti.

Onlar belki de şu zihniyetle hareket ettiler, insanlığa da büyük hizmetlerde bulundular: 

- Yaradan'ın Kitabı bütün bir Evren'dir. Görülecek, düşünülecek, anlaşılacak, okunacak ve kılavuz alınacak olan, ancak odur.

http://www.cihandura.com/tr/makale/BATI_DUNYASI_BILIMLERDE_NEDEN_BU_KADAR_BASARILI_OLDU?

Sosyal medya insanı etkiliyor?

 Sosyal medya insanı nasıl etkiliyor?

Facebook, Twitter, Instagram'ın ruh sağlığına etkileri...

Sosyal medyanın ruh sağlığı üzerindeki etkileri konusunda bilimsel araştırmalar ne gösteriyor?

Dünyada üç milyar insan, yani toplam nüfusun yüzde 40'ı sosyal medya kullanıyor.

Araştırmalar günde ortalama iki saatimizi sosyal medyada geçirdiğimizi gösteriyor.

Bu, her dakika yarım milyon tweet ve Snapchat fotoğrafı paylaşılması anlamına geliyor.

Sosyal medyanın yaşamımızda önemli bir yeri var.

Ama sosyal medyada acaba sadece zamanımızı değil ruhsal sağlığımızı da mı feda ediyoruz?

Sosyal medya yeni bir olgu olduğu için bu konudaki araştırmalar sınırlı.

Stres

İnsanlar gündelik stres ve sıkıntılarından uzaklaşmak için sosyal medyaya başvuruyor.

Ancak yapılan araştırmalar sosyal medyanın stresi gidermek yerine daha fazla strese yol açtığını gösteriyor.

1800 kişi üzerinde yapılan araştırmalar kadınların erkeklerden daha fazla strese girdiğini gösteriyor. Başkalarının kendi stresini paylaştığı Twitter ise sosyal medya içinde en büyük stres kaynağı.

Fakat kadınlar Twitter'i kullandıkça daha az strese giriyorlar.

Erkeklerin sosyal medya ile ilişkisi daha mesafeli olduğundan aynı etkiyi göstermiyor.

Araştırmacılar genel olarak sosyal medya kullanımının stresi bir miktar azalttığı sonucuna vardı.

Ruh hali

2014'te Avusturyalı araştırmacılar 20 dakikalık Facebook kullanımı ardından kişilerin ruhsal durumunun inişe geçtiğini gözledi.

İnsanlar bunun nedenini Facebook'u zaman kaybı olarak görmelerine bağlıyor.

Başka bir araştırma ise iyi veya kötü ruh halinin kişiler arasında sosyal medya üzerinden yayılabileceğini gösteriyor.

Kötü hava koşulları olumsuz paylaşımları yüzde 1 kadar artırıyor.

Olumlu paylaşımların yayılma etkisi daha fazla oluyor.

Ama bunun gerçekten moral artırıcı bir etkisinin olup olmadığı henüz bilinmiyor.

Endişe (Anksite)

Araştırmacılar sosyal medyanın tetiklediği endişe, huzursuzluk, uyuma ve konsantre güçlüğü gibi belirtileri inceledi.

Yedi ve daha fazla sayıda sosyal medya platformu kullananların, 0-2 sayıda platform kullananlara kıyasla üç kat daha fazla genel endişe semptomları taşıdıkları görüldü.

Ancak sosyal medyanın endişeye ne şekilde neden olduğu bilinmiyor.

Bu konuda daha fazla araştırma ihtiyacı vurgulanıyor.

Depresyon

Bazı araştırmalar depresyon ile sosyal medya kullanımı arasında bağlantı kursa da, sosyal medyanın iyi sonuç alacak şekilde kullanılmasının da mümkün olduğunu gösteren çalışmalar var.

700 öğrenci üzerinde yapılan iki araştırmada, moral bozukluğu, değersizlik hissi, umutsuzluk gibi depresyon belirtilerinin sosyal medya üzerinden yapılan etkileşimlerin kalitesiyle ilgili olduğu görüldü.

Negatif etkileşimde bulunanlar daha fazla depresyon belirtisi gösteriyordu.

Benzer bir çalışma 2016'da 1700 kişi üzerinde yapıldığında, en fazla sayıda sosyal medya platformu kullananlar arasında depresyon ve endişe riskinin üç kat arttığı görüldü.

Bunun nedenleri arasında sosyal medya üzerinden yapılan zorbalık, başkalarının yaşantısı konusunda çarpık fikirler, sosyal medyada geçirilen zamanın boşa olması hissi gibi etkenler var.

Fakat araştırmacılar, sosyal medyanın depresyonun erken teşhisinde nasıl kullanılacağı konusunda da çalışma yapıyor.

476 kişinin Twitter paylaşımları incelenip hazırlanan kategorilere göre, henüz depresyon belirtileri ortaya çıkmadan, vakaların yüzde 70'inde depresyon öngörüsü doğru bir şekilde yapılabilmişti.

Geçen yıl da 166 kişinin Instagram fotoğrafları incelenerek benzer bir sistem kurulmuş ve aynı ölçüde başarılı sonuçlar alınmıştı.

Uyku

İnsanlar evrimsel olarak geceleri karanlıkta geçirmeye alışkın.

Oysa artık gece gündüz sürekli yapay ışıkla aydınlatılıyoruz.

Araştırmalar bunun vücutta uykuyu düzenleyen melatonin hormonunu engellediğini, özellikle akıllı telefon ve diz üstü bilgisayarların yaydığı mavi ışığın en fazla zarar verdiğini gösteriyor.

Yani uyumadan önce yatakta Facebook veya Twitter'a girmek uyku düzeninizi bozabilir.

Geçen yıl 18-30 yaş arası 1700 kişi üzerinde yapılan araştırmada, uyku bozuklukları ile ekrandan yayılan mavi ışık arasında ilişki olduğu, sosyal medya sitelerinde harcanan zamandan ziyade, bu sitelere takıntı halinde sık sık bakılmasının daha olumsuz etkide bulunduğu görüldü.

Bağımlılık

Bazı araştırmacılar tweet atmayı engellemenin sigara ve alkolden daha zor olduğunu söylese de, mevcut ruh sağlığı bozuklukları arasında sosyal medya bağımlılığına yer verilmiyor.

Fakat sosyal medyada bu konuda yapılan araştırmalardan çok daha hızlı ilerliyor.

Bu nedenle araştırmacılar muhtemel bağımlılık sorunlarını teşhis etmek için kendi özel ölçüm yöntemlerini belirliyor.

Sosyal medya bağımlılığı diye bir şey varsa bu internet bağımlılığı kategorisine girer, ki bu resmen kabul edilmiş bir sorundur.

2011'de Nottingham Trent Üniversitesi, daha önce yapılmış 43 araştırmayı inceleyerek sosyal medya bağımlılığının bir ruhsal sağlık sorunu olduğu ve tedavi gerektirebileceği sonucuna vardı.

Aşırı sosyal medya kullanımının ilişki sorunları, eğitimde başarısızlık, internet dışı topluluklara katılmama ile bağlantılı olduğu ve alkol bağımlıları ile fazla dışa dönük insanların ve gerçek yaşamda daha az ilişkisi olanların bu bağımlılığa daha yatkın olduğu görüldü.

Özsaygı

Kadın ve moda dergilerinin rötuşlu zayıf modeller kullanmasının birçok genç kadının özsaygısını sarstığı uzun zamandır biliniyordu.

Şimdi onun yerini sosyal medya alıyor.

1500 kişiyle yapılan bir araştırmada, katılımcıların yarıdan çoğu sosyal medya sitelerinin kendilerini yetersiz hissettirdiğini söylüyor, 18-34 yaş grubundakilerin yarısı ise kendilerini çekici görmediklerini belirtiyordu.

2016'da yapılan bir araştırma, başkalarının selfilerine bakmanın kişinin özsaygısını azalttığını ortaya koydu.

Zira kişi, başkalarının en mutlu olduğu anları gösteren paylaşımlarıyla kendisinin o anki halini kıyaslıyordu.

İsveç'te Facebook kullanıcıları arasında yapılan başka bir araştırma da Facebook'ta fazla zaman harcayan kadınların kendilerini daha az mutlu ve daha az özgüvenli hissettiğini gösteriyordu. Başkalarının kariyerleri ve mutlu ilişkileri ile kendi durumlarını kıyaslıyorlardı.

Fakat küçük bir araştırmada, kişilerin kendi Facebook profillerine bakmalarının özsaygılarını bir ölçüde artırdığı görüldü.

Zira profillerimizde kendimizi dış dünyaya ne şekilde sunacağımıza kendimiz karar veriyoruz.

Esenlik

2013'te 79 kişiyle yapılan bir araştırmada, Facebook'ta uzun zaman harcayanların sonradan kendilerini kötü hissettikleri ve zamanla yaşam tatminlerinin azaldığı görüldü.

Fakat başka araştırmalar da sosyal medyanın bazıları için esenlik artırıcı işlev gördüğünü gösteriyor. Duygusal dengesizlik sorunu olan insanlar paylaşımlarıyla duygularını dışa vurma yoluyla yardım alma olanaklarını artırabilir.

Sosyal medyanın esenlik üzerindeki etkileri belirsiz olmakla birlikte, sosyal bakımdan izole olmuş insanların esenliğini olumsuz etkilediği düşünülüyor.

İlişkiler

İnsanların yüz yüze görüşmelerinde sosyal medya ilişkide dikkat dağıtıcı bir etken olabilir.

Romantik ilişkiler de sosyal medyadan etkileniyor.

Araştırmalar, eşlerin karşı cinsten birini Facebook'a arkadaş olarak eklediklerinde kıskançlık sorununun gündeme geldiğini gösteriyor.

Özellikle kadınlar Facebook'ta daha fazla zaman harcadığından bu duyguları da daha fazla yaşıyor.

İmrenme

600 yetişkinle yapılan bir araştırmada, yaklaşık 200 kişi sosyal medyanın kendilerinde başta öfke olmak üzere olumsuz duygular yarattığını ve bunun imrenme duygusuna dayandığını söylüyordu.

Fakat imrenmenin yıkıcı bir duygu olması gerekmediğine ve insanları daha fazla çaba göstermeye sevk ettiğine inananlar da var.

Yalnızlık

19-32 yaş grubundan 7 bin kişi ile yapılan bir araştırmada, sosyal medyada fazla zaman geçirenlerin sosyal izolasyon yaşama ihtimalinin iki kat fazla olduğu görüldü.

Sosyal medyada geçirilen zaman yüz yüze iletişimin yerini alabiliyor ve insanların kendilerini dışlanmış hissetmesine neden olabiliyor.

Arkadaşlarının çok daha ideal ve mutlu bir yaşam sürdüğü duygusuna kapılan kişi, onlara imrenecek ve kendisinin içindeki sosyal izolasyonu olduğundan fazla görmesine neden olabilecektir.

Sonuç

Birçok alanda kesin sonuçlara varmak için henüz yeterli bilgi yok.

Ama veriler, kişilik özelliklerine ve önceki koşullarına bağlı olarak sosyal medyanın kişileri farklı etkilediğini gösteriyor.

Tıpkı yemek, kumar ve modern çağın diğer cazibeleri gibi bazı kişilere sosyal medyayı aşırı kullanmamalarını önermek gerekir.

Ama sosyal medyanın bir bütün olarak kötü bir şey olduğunu söylemek de yanlış olur; zira hayatımıza kattığı olumluluklar da var.

-     Jessica Brown BBC Future 9 Ocak 2018

https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-42625744

 

LAİKLİK VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ

   LAİKLİK VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ

Sekülerleşmenin kurumsal yapılaşması olarak tanımlanabilecek laikliğin iki yönü bulunmaktadır: Din ve vicdan özgürlüğünün ve farklı anlayışların toplumda bir arada yaşamasını sağlamak ve din istismarcılığının devlet üzerinde vesayet kurmasını engellemek. İşte bu noktada ortaya çıkan katı laiklik-pasif laiklik ayrımı, Anayasa Mahkemesi kararlarını da önemli ölçüde etkilemektedir. Din özgürlüğü, sınırsız kullanabilen bir hak değildir. Din özgürlüğü, çoğunlukla sınırını diğer temel hakların kendisinde bulmakla beraber, farklı topluluklar ve koruduğu alanlar açısından her somut olayda ayrı ayrı yorumlanmalıdır.

1 - Laiklik Tanımı

Laiklik kavramı felsefi ve sosyolojik alanda ele alınabileceği gibi siyasi-hukuki açıdan da yorumlanabilir.1 Buna göre laiklik şöyle anlaşılabilir; “Sayesinde din ve vicdan özgürlüğünün bir arada bulunduğu, herkes için eşit adalet talebine uygun, devletin farklı anlayışların toplumda birlikte yaşamasını sağlamak amacıyla tarafsız (nötr) kalmayı garanti ettiği (ilerici) bir siyasal düzenleme”.2 Bu tanıma 1961 ve 1982 Anayasaları’ndan kaynaklanan bir ek de yapılabilir: “Yalnızca din-devlet ayrılığı değil; aynı zamanda din istismarcılığının toplum üzerinde vesayet kurmamasını kontrol hakkı”.3

Laikleşme, sekülerleşmenin kurumsal boyutudur. Sekülerleşme4 , ortak kültürle din dünyasını görece birbirinin içine sokarken, laikleşme herşeyden önce dinin eğitim alanındaki rol ve yerindeki değişimi ortaya koymaktadır. Bu açıdan laiklik işlev değişikliği yarattığı için siyasi çatışmalara yol açmaktadır. Ancak bu değişim gerçekleştiği anda; örneğin bugün laik Fransa’da diğer liberal demokrasilerden farklı nitelikte bir hukuki rejim gerekmemektedir.5

Laiklik, sekülarizm gibi terimler tarihsel açıdan Hıristiyan dinindeki halkların ülkelerine özgü olan dini ve siyasi koşullar altında doğmuş olmakla beraber, Türkiye’deki gelişimin İslamlıktaki devletle din arasındaki ilişki tarihinin Hıristiyanlıktaki karşıtlığından farklı oluşu na göre anlaşılması gerekir.6 Bu nedenle hem bir ideoloji, hem de bir aksiyon olan7 laikliğin anlam ve kapsamını belirleme açısından, onun ait olduğu dildeki işlevine bakmak ve değerlendirmeyi buna göre yapmak gerekecektir.8

Anayasa Mahkemesi, laikliği hem “Anayasa’da benimsenmiş bütün temel ilkelere egemen bir düşünce”, hem de “ülkemize özgü ve tarihsel nedenleri bulunan, klasik ve bilimsel tanımlardan ayrılıkları bulunan anlayış ve uygulama modeli” olarak tanımlamaktaydı.9 Bu tanım, radikal, militan ve dışlayıcı olarak nitelendirilmiştir.10 Laiklik tanımına ilişkin içtihadını değiştiren Anayasa Mahkemesi, artık katı laiklik anlayışı yerine yumuşak laiklik anlayışını benimsediğini ileri sürmektedir.11 Ancak bu yeni içtihada göre katı laiklik anlayışında dinin, “bireyin sadece vicdanında yer bulan, bunun dışına çıkarak toplumsal ve kamusal alana kesinlikle yansımaması gereken bir olgu” olarak belirtilmesi, evrensel ve felsefi verilere uygun düşmemektedir.12

Yine Mahkeme’nin, benimsediği yumuşak laiklik anlayışının dinin “toplumsal görünürlüğüne imkân tanı”dığı ve “laik bir siyasal sistemde, dini konulardaki bireysel tercihler ve bunların şekillendirdiği yaşam tarzı(nın) devletin müdahalesi dışında” olduğuna dair tespitleri doğal sonuçlarına uzatıldığında, bütün toplumsal ve hukuki yaşamın din kurallarının hegomonyası altına girmesi kaçınılmaz olur. “Dinsel inanışlar ve bunlara uygun yaşama hakkı” gerekçesiyle sosyal ve kültürel yaşamın bütün dokularına13 din kurallarının ve dinci ideolojinin damgası ister istemez düşecektir.14

II. Din Özgürlüğünün Niteliği, Yorumu ve Kolektif Kullanımı

Din özgürlüğünün demokratik devlet oluşumu için temel oluşturan niteliği (1), bu özgürlüğün koruduğu farklı alanların geniş yorumlanmasını gerektirmektedir (2). Temel hak ve özgürlükler, aralarında nitelik farkı olmakla birlikte, kaynağı ve amacı bakımından ortak bir temele sahiptir. Temel hak ve özgürlüklerin bu anlamda bir bütün oluşturması, din özgürlüğünün kolektif kullanımı halinde diğer hak ve özgürlüklerle arasında bir ilişki kurulmasına yol açmaktadır (3).

1. Niteliği

 Din (ya da inanç) özgürlüğünün, düşünce özgürlüğü gibi özgürlükçü demokratik bir anayasal devlet için kurucu ve temel oluşturan bir anlamı bulunmaktadır. En eski temel haklardan biri olarak inanç özgürlüğü, tarihsel ve sistematik olarak modern bir anayasal devlet olmanın zorunlu koşuludur. Çünkü devletin dinler karşısındaki tarafsızlığı, öncelikle inanç özgürlüğünün tanınmasıyla gelişmiş, devlet de bu özelliğiyle vatandaşların diğer özgürlükleriyle birlikte gelişmiştir. Dinsel, siyasal ya da özel alanda kişiliğin özünü belirleyen tinsel özgürlük, kamusal düşünce oluşumunu gerekli kılar. Kamusal düşünce oluşumu, batılı çağdaş devletlerin temelini oluşturur; basın, düşünce ve bilim özgürlükleri, tarihsel gelişimleri bakımından din özgürlüğüne kadar geriye gider. Tinsel ifade özgürlüğünün bu yüksek derecesi, düşünme özgürlüğü ve tüm yaşam alanlarındaki kitlesel iletişim hakkıyla ifade edilebilecek insan onurundan kaynaklandığı gibi, aynı zamanda anayasal devlet olmanın da önemli koşullarındandır.15 Kamusal alanda düşüncelerin özgür ve açıkça tartışılması ve sorunların belirlenmesi ve çözümüne ilişkin yaratıcı çeşitlilik, olguların çarpıtılarak görüş oluşturulmasını engellediği gibi demokratik anayasal devletin güçlü yanını ortaya çıkarmaktadır. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) da düşünce ve bilgi edinme hakkının işlevini bu yönde anlamaktadır.16

Din özgürlüğünün korunması, devletin ideolojik ve dinsel tarafsızlığını garanti edecek17, böylelikle siyasal yaşam için zorunlu olan demokrasi gibi değerlerin istikrar kazanmasına yardım edecektir. Şeriat talebi ise çok yönlü bir olgudur; yozlaşmış yöneticiler onu benimseyerek (kullanarak) meşruiyet kazanmaya çalışırlar.18

III. Din Özgürlüğünün Anlamı ve Koruma Alanı

Din özgürlüğünün ne anlama geldiği konusundaki temel sorun şudur: İlgili topluluğun kendi tanımı mı bir bütün olarak kabul edilecek, yoksa dışarıdan nesnel bir standart mı getirilecek? Buradaki belirleyici ölçüt, temel hak süjesinin dinsel inanışı ve dini topluluğun kendi anlayışı değildir. Bu nedenle bir topluluğun, bir dine inandığı ve bir dini cemaat oluşturduğuna dair kendi anlayışı ve iddiası, kendisi ve üyeleri için din özgürlüğüne dayanmayı her zaman haklı kılmaz. İHAM, ortalama (karma) bir çözümü benimsemiştir. Buna göre ilgilinin kendi anlayışı, en azından bir çıkış noktası olarak kabul edilmeli, fakat dışarıdan da asgari koşullar getirilmelidir. Bu anlamda en azından “teşhis edilebilir bir din” olması gerekir.27 Buna göre, bir dinsel görüş, belirli ölçüde inandırıcılık, ciddilik, bağlam ve anlama sahipse korunur.28 Burada söz konusu olan şekli özelliklerdir; Madde 9’un koruması, hiçbir biçimde görüşün dini açıdan sağlam ya da haklı oluşuna bağlı kılınamaz.

İHAM yeni kararlarında, örneğin “Scientology”’nin bir din olup olmadığı sorununda, ikincillik ilkesine dayanarak çözümü iç hukuk düzenlemelerine bırakmaktadır.29 Örneğin Almanya’da sadece din ve inanca dayalı bir davranış, bu özgürlüğün koruma alanına girmektedir. Bu tür bir davranışa dayanak oluşturan görüşün de tinsel içeriği ve dış görünümü ve güncel yaşam gerçekliği, kültürel gelenek ve genel olarak din bilimi anlayışına göre din olarak kabul edilmesi gerekir.30 Bu anlamda anayasanın koruması altındaki din ve dünya görüşünden insan varlığının anlamı, insanın kendisini çevreleyen dünyasal ve dünya dışı gerçeklikle veya bundan kaynaklanan önemli yaşam ilkeleriyle olan ilişkisi konsepti anlaşılmaktadır.31

İHAM, pragmatik nedenlerle din kavramının sabit bir tanımını vermekten kaçınmaktadır. Sadece büyük dinler değil, yeni dinsel hareketler de bu özgürlüğün koruma alanına girebilmektedir. Mahkeme, semavi dinler ve Budizm gibi temel inanç sistemlerinin yanı sıra Krişna inancı, Yehova Şahitliği, Tanrısal Işık Merkezi gibi inanç sistemlerini de 9. madde kapsamında değerlendirmektedir.32 Bu özgürlük üç faaliyet alanını korumaktadır; inanç ve vicdan (düşünme), açıklama (konuşma) ve eylem. İçsel din özgürlüğü (forum internum) altında ilk faaliyet (düşünme) yer alır ve bir dini görüşü benimsemek ve değiştirmek hakkı korunur. Bu bağlamda inanç, insanın Tanrı ve öbür dünyaya ilişkin iç görüşünü ifade eder. İnanç özgürlüğü kapsamlıdır; sadece dinlerle ilgili değildir; ateizm, pasifizm, materyalizm, monizm ve panteizm gibi ideolojileri de içerir. Vicdan sözcüğünden de insanın ahlak kuralları ve kendisini yükümlü kılan güçler karşısındaki bilinci anlaşılır. Kişinin, düşüncesi gereği değiştiremeyeceği konumunu koruyan vicdan özgürlüğü temel hakkı, böylelikle öznel hakları güvence altına alması yanında, yüksek anayasal derecede bir ilkedir. İçsel din özgürlüğü (forum internum) altındaki ikinci faaliyet ise dini kanaatini (vicdan ve inancını) açıklama ya da buna dayalı kararların açıklanmasıdır.

İnanç özgürlüğünü koruma anlayışı, daha ilk adımda kendi inanışına göre din olarak ortaya çıkanı, devletin salt kendi ölçütleriyle işlevsel açıdan değerlendirmesini yasaklamaktadır. Ancak ikinci adımda bir belirlilik denetimine izin verilmektedir. Bu nedenle yargının kararlarında ön planda olan dinsel girişimlerin kamuoyundaki aktif etkisi değil, devletin somut olayda bireyin din özgürlüğü aleyhine olan uygunsuz isteğine karşı bireysel korumadır. Bu bağlamda din özgürlüğü, dini inançları gereği yaşam kurtaran kan naklini reddetmenin cezasız kalmasını güvence altına alır.33 Ancak bu bağlamda yaşamını dini ilkelere göre yönlendirme hakkı, hukuk düzenine aykırılıklar için bir gerekçe oluşturmayacağı gibi suç teşkil eden davranışların cezai yaptırımından kurtulma olanağı da vermemelidir. Nitekim askeri harcamaların finansmanında da kullanılan verginin ödemesi zorunluluğu vicdan özgürlüğüne aykırı olmadığı34 gibi elektrik faturasının nükleer santrallardan üretilen akıma karşılık gelen kısmının ödenmesinden kaçınma hakkı da bulunmamaktadır35.

Dışsal din özgürlüğü (forum externum) ise kamu alanında bir dini inancı gösterme ve ona uygun davranma hakkını korur (dini ibadet, öğrenim vb.). Pozitif din özgürlüğüyle birlikte negatif din özgürlüğü de korunur.36 Bir dini inanca sahip olmamak, dini inancını açığa vurmak zorunda olmamak, tüm dinler karşısında kayıtsız kalmak özgürlüğünü korur. Negatif din özgürlüğüne ilişkin İHAM, Türkiye aleyhinde verdiği kararla, nüfus cüzdanında kişinin dini mensubiyetini belirtmesi zorunluluğunun, İHAS md. 9’u ihlal ettiğini saptamıştır. 37 Ancak gerek Anayasa Mahkemesi38 gerekse Danıştay39, negatif din özgürlüğünü ihlal eden kararlar vermiştir. Oysa negatif din özgürlüğü, özellikle güçlü bir korumaya sahiptir. Dini inancın açıklanmaya zorlanması, bir sınırlama olanağı olmaksızın negatif din özgürlüğünü ihlal eder. Örneğin milletvekilinin ya da mahkemede şahidin dini yemin zorunluluğu, bu özgürlüğün ihlaline neden olur.40

Türkiye’de din uygulaması ile ilgili asıl özgürlük sorunu, çoğunlukla negatif din özgürlüğü bağlamında ibadete zorlanma biçiminde kendini göstermektedir. Bu konudaki baskı ve zorlamalar hem görevlilerden, hem de özel kişilerden gelmektedir.41 Dışsal din özgürlüğü de bu tür sorunların yaşandığı bir diğer alandır. Dini sembollerin sergilenmesi ve dini yemek hükümlerine uyulması da bu özgürlüğün koruma alanındadır. İHAM, türbanın üniversitelerde yasaklanmasını, İHAS’a uygun bulmuş42, beden dersinde türbanını çıkarmak istemeyen öğrencinin okuldan atılmasının da 9. maddeyi ihlal etmediğine karar vermiştir43. Budizm inancına sahip bir mahkumun vejeteran yemek talebinin, cezaevi yönetimi tarafından reddedilmesi ise 9. maddeyi ihlal etmektedir.44

Buna karşın dinsel güdülü her hareket, korunan bir dini uygulama değildir. Eylemin, ilgili din veya dünya görüşüyle tipik bir bağlantısı olmalıdır. Yalnızca hazırlayıcı veya destekleyici bir eylemin (örneğin ekonomik faaliyetler) din özgürlüğünün koruma alanına girip girmediği, anayasal açıdan belirgin değildir. Korumadan yararlanabilmesi için eylem salt ticari nitelikte olmamalı ve saf kişisel motivasyondan kaynaklanmamalıdır. Buna göre eylem ile din arasında organik ve maddi bir bağlantı olmalıdır. Örneğin dini bir toplantı vesilesiyle yapılan gıda maddesi satışı, din özgürlüğünün korumasından yararlanamaz. Belirli dinsel gruplardan yüksek miktarda para toplanması gibi dinsel süsle bezeli ekonomik güdülü eylemler de bu koruma alanına girmez45. Aynı şekilde kendi toprağına gömülme isteği de dini bir uygulama değildir. Nitekim benzer bir olayda, Danıştay, eski Bakan Y. Özal’ın vasiyeti üzerine Süleymaniye Cami Haziresine gömülmesine ilişkin Bakanlar Kurulu kararını iptal etmiştir.46

Bireysel din özgürlüğü yanında toplu (kolektif) din özgürlüğü de koruma altındadır. Bir dini cemaat kurma hakkı, din özgürlüğüne girer. İHAM’a göre bu hak, bu dini cemaatin iç hukukta hak ehliyeti talep etmesini de kapsar.47 Burada dernek kurma özgürlüğüne ilişkin boyut da dikkate alınır. Bu dini cemaatin yönetimsel özerkliği, toplu din özgürlüğüne girer. İç örgütlenmesini düzenleyebileceği gibi kimin üye olup olamayacağını da belirleyebilir.48

Devlet ve dini cemaatler arası ilişkilerin düzenlenmesinde, AİHS’ın anlam ve önemi giderek artmaktadır. Buradaki çekirdek nokta, devletin tarafsızlığı ilkesidir:49 Devlet, yasa yapımında ve farklı cemaat ve inanç gruplarına yaklaşımında tarafsız (nötr) davranmakla yükümlüdür. Devletin tarafsız davranma yükümlülüğünün, kültürlerarası çatışma hallerinde bazı sınırlamalara uğraması söz konusu olabilir. Kimse, farklı bir kültürel kimliği, kendisininki olarak kabul etmek zorunda değildir. Buna ilişkin cinsiyet eşitliği alanından birçok örnek verilebilir: Kızların zorla evlendirilmesi, dini ritüeller sırasındaki sakatlamalar, kızların eğitimden yoksun bırakılması, namus cinayetleri ve düşünce yasakları dinsel veya kültürel kökenlerle hoş görülemez.

Tarafsızlık yükümlülüğü, eşit davranma ilkesine50 de kaynaklık eder.51 Devletin, inanç içeriklerinin meşruluğu hakkında her türlü görüş açıklaması yasaktır.52 Zira devletin tarafsızlığı ilkesinin en önemli sonuçlarından biri de “özdeşleştirme yasağı”dır. Buna göre devlet, belirli bir din ya da dünya görüşünü, kendisininki yapamaz ve içeriksel olarak bununla özdeşleşemez. Özgürlük güvenceleri genel olarak, özellikle de din özgürlüğü, kendi içine kapalı tekçi toplumları kabul etmez.53

Aynı şekilde idarenin sunduğu finansal desteklerin, devletin tarafsızlığı ilkesine aykırı olmaması gerekir. Bu konuda Danıstay Sekizinci Dairesince verilen 2005 tarihli bir kararda, Protestan kilisesinin bedelsiz su kullanım hakkından yararlandırılması isteminin zımnen reddine ilişkin işlemin iptali istemiyle açılan davayı reddeden İdare Mahkemesi kararı “hizmet sunumunda dinsel farklılık gözetmesi düşünülemeyeceği” gerekçesiyle bozulmuştur.54 Alman Federal Anayasa Mahkemesi de Brandenburg eyaletince yahudi cemaat yaşantısının desteklenmesini onaylamıştır.55

Buna karşılık bir grup vatandaşın, Alevilere din hizmetinin kamu hizmeti olarak sunulması, cemevlerine ibadethane statüsü kazandırılması ve Alevilerce yetkin kabul edilen kişilerin kamu görevlisi olarak istihdam edilmesi istemi, Diyanet İşleri Başkanlığı›nca, yürüttüğü hizmetlerin mezhepler üstü ve umumi olduğu, bunlardan herkesin eşit ölçüde yararlanma hakkı olduğu, mevzuat ve yargı kararları çerçevesinde cemevlerine ibadethane statüsünün verilmesine hukuken olanak bulunmadığı, kamu görevine girmek isteyen bazı şahıslara, mezhep ve meşreplerine, dini inanış ve pratiklerine göre ayrıcalık tanınamayacağı gerekçeleriyle reddedilmiştir. Sözü edilen işlemin iptali istemiyle açılan dava ise Ankara İdare Mahkemesi’nin, Danıştay’ın da onadığı kararıyla56 reddedilmiştir.

Başbakan Yardımcısı B. Bozdağ’ın, Alevilerin cemevleriyle ilgili taleplerinin karşılanabilmesi için Devrim Yasalarından biri olan tekke ve zaviyelerin kapatılmasını sağlayan yasanın kaldırılması gerektiği yolundaki açıklaması57, hukuksal gerçeklikle bağdaşmamaktadır.58 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Yasa ve Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanunun Tatbik Suretini Gösterir Nizamname’nin 3. maddesi dışında mevzuatımızda «ibadethane»yi tanımlayan, bir yerin ibadethane olarak kabulü için aranan unsurları gösteren düzenlemelere yer verilmemektedir. Buna karsılık mevzuat «ibadethane» kavramına kimi hukuksal sonuçlar yüklemektedir. Nitekim, 3194 sayılı İmar Yasası’nda, bu Yasa’da geçen “bina” kavramının insanların ibadet etmelerine yarayan yapıları da kapsadığı belirtilmiştir.59 Diğer yandan Türk Ceza Yasası’nın 153. maddesinde, ibadethanelere, bunların eklentilerine ve buralardaki eşyaya yıkmak, bozmak veya kırmak suretiyle zarar vermek, kirletmek eylemleri suç olarak nitelendirilmiştir.

Gerek 3194 sayılı Yasa’nın imar düzenlemesi sırasında yapılması için yer ayrılmasını istediği, gerek Türk Ceza Yasa’nın koruduğu “ibadethane”, hiç bir ayrıma tabi olmaksızın tüm din ve inanç sistemlerinin ibadet yerlerini kapsamaktadır. Cem evlerine ibadethane statüsü verilmesine hukuken olanak bulunmadığı yolundaki görüş, sözü edilen yerleri değinilen hukuk metinlerinin kapsamının dışında bırakarak yasama yetkisinin genelliği ilkesiyle bağdaşmayacağı gibi güncel yaşam gerçeği ve kültürel geleneğin ürünü bir dini topluluğun inanç içeriğinin meşruluğu hakkında karar vererek tarafsızlık ilkesini de ihlal etmektedir. Devletin dinsel ve ideolojik tarafsızlık yükümlülüğü, etkin bir temel hak korumasının gereklerine uygun, olabildiğince farklılaşmayan, genel geçerliliğe sahip ve dinsel ve ideolojik bir bakış açısıyla bağlı olmayan tanımlar kullanılmasını gerektirir. Bu tanımlar, din ve dünya görüşü özgürlüğünün belirli fiili özelliklerini hukuken kullanılabilir şekilde tespit etmelidir. Somut olayda neyin bir din ya da dünya görüşünün uygulaması olarak geçerli olduğunun saptanması için bu kavramların dünyasal bir kılıf içinde tanımlanması gerekir.60 Nitekim son olarak Ankara 16. Hukuk Mahkemesi’nde 20.22.20012 günü görülen “Çankaya Cemevi Yaptırma Derneği” kapatma davasında Mahkeme, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin ‘cemevi ibadethane değildir’ gerekçesiyle derneği kapatma yönündeki kararını hukuka uygun bulmayarak daha önce ‘cemevinin ibadethane olduğu’ doğrultusunda verdiği kararında haklı olarak direnmiştir.61

IV. Din Özgürlüğünün Sınırlandırılması

Dinle ilişkili bir davranış devlet tarafından zorlaştırılıyor ya da olanaksız hale getiriliyorsa, din özgürlüğüne bir müdahale vardır. Dini cemaatler için propaganda yasağı (proselytizm62), türban yasağı 63, askeri hizmet yükümlülüğü, dini yemin zorunluluğu, bireysel din özgürlüğüne yapılan tipik müdahale örnekleridir. Toplu din özgürlüğü için tipik müdahale ise dini cemaatlerin geciktirilen ya da reddedilen resmi başvurularına ilişkindir. Ancak İHAM, dini tatili kutlamak isteyen başvuranın, görevini yerine getirmediği için cezalandırılması olayında, din özgürlüğüne bir müdahale olmadığına karar vermiştir.64 Alman Federal Anayasa Mahkemesi’ne göre de inanç özgürlüğüne dayanılarak kilisenin tatil günlerine uyulması talep edilemez.65 Anayasa, genel olarak din özgürlüğünün sınırlandırılmasında bir yasa kaydı öngörmemiştir. Yalnızca dini uygulama özgürlüğünün sınırlanması için Anayasa’nın 14. maddesine atıfta bulunulmuştur. Kötüye kullanılmış temel hak uygulamalarının, temel hak korumasından yoksun bırakılması görüşüne dayanan bu düzenleme, teorik ve pratik sorunlar içermektedir. Teorik açıdan temel hakkın doğru ya da kötüye kullanılmış uygulamasını ayırdetmeyi sağlayacak maddi ölçütlere ihtiyaç vardır.66 Oysa temel hak sahibi ile toplum ve devletin korunmaya değer öncelikli çıkarlarının kapsamı, kötüye kullanma kavramıyla belirlenemez. Uygulamada ise 14. maddede kötüye kullanma olarak nitelendirilip yasaklanan faaliyetlerin incelenmesi, bu kullanım biçimlerinin temel hak ve özgürlüklerin geçerlilik alanına girmediği sonucuna varmayı çok güçleştirmektedir. Aslında Madde’nin ilk konuluş amacı, temel hakların kullanım alanını daraltarak devletin varolan düzenini yıkmaya çalışan dinsel grupların eylemlerine karşı etkin olabilme isteğidir.6 7

Aynı doğrultuda bir tartışma, 1982 Anayasası’nda, 1961 Anayasası’na paralel bir düzenleme olan 24/son hükmünün, (düşünce ile din ve vicdan) özgürlüğü alanında bir yasaklama getirerek sınırlamaya yol açıp açmadığı konusunda da yapılmıştır.68 Burada iki temel görüşle karşılaşılmaktadır:69

Birincisine göre; madde hükmü özgürlük alanını sınırlamaktadır.70 Madde’nin yasaklama getirmesi açısından aynı noktada buluşan bu görüşler, Anayasa’nın bu hükmünün yerinde olup olmadığı konusunda ise ikiye ayrılmaktadır. İlk görüş, bu yasağı ve bu anayasal yasağa dayanan (eski) TCK 163’ü açıkça olumsuz bulmaktayken71, bunu yerinde bulan diğer görüş, TCK 163’ün de –bazı çekincelerle- yeniden ihyasını savunmaktadır.72

1982 Anayasası’nın 24/son hükmüne ilişkin ikinci temel görüş, bu hükmün öngördüğü yasağın özgürlük alanına bir sınırlama getirmediği iddiasındadır. Buna göre, Anayasa’nın 24/son maddesi gereği kimse, ister devleti dinselleştirme, isterse çıkar veya nüfuz sağlama amacıyla olsun din sömürüsü yapamaz. Bu görüş, madde hükmünün vurgusu ve özünü, “istismar edemez ve kötüye kullanamaz” fiillerinde bulmaktadır. Bu fiiller ise, bir hak ya da özgürlüğün kendi olağan kullanım alanı dışında kalır. O halde, istismar ve kötüye kullanma yasağı ne düşünce özgürlüğü ile ne de din ve vicdan özgürlüğü ile ilgilidir.73

Dini, dinsel duyguları ve bunlarca kutsal sayılan unsurları kullanarak siyasal çıkar sağlamaya ilişkin bir örnek de Yargıtay içtihadından verilebilir. 1991 yılı öncesinde Kozluca/Burdur Belediye Başkanlığını kazanan kişinin, namaz sonrası cami cemaatini toplayarak belediye binası hoparlöründen Kuran okutması ve yaptığı konuşmada seçim zaferini açıklaması Yargıtay tarafından din istismarı olarak görülmüş ve TCK 163/son’a aykırı bulunmuştur74.

Burada asıl sorun, antilaik ve teokratik içerikte bir düşünce açıklamasıyla, dinin istismarı niteliğindeki bir düşünce açıklaması arasında çok ince bir fark olması ve çoğu kez birbirlerinden ayrılmalarının pek mümkün olmamasıdır.

Anayasa Mahkemesi’nin din özgürlüğünün sınırlandırılması konusundaki içtihadına bakıldığında ise sınırlandırmanın ancak bir başka anayasal değer (laiklik, kamu düzeni, güvenliği ve çıkarlarını75 korumak gibi) ya da üçüncü kişilerin çatışan temel haklarının korunması için gerekli olması halinde meşru olduğuna karar verdiği görülmektedir.7

Anayasa Mahkemesi’nin bu içtihadına göre üstün hukuku değerin belirlenmesiyle yetinilmiş, her iki tarafı da koruyan bir dengenin sağlanmasından çok, bir anayasal değer, diğeri aleyhine gözden çıkarılmıştır.77 Oysa somut olayda çatışan anayasal değerlerin olabildiğince ölçülü bir dengeye getirilmesi, sistematik ve amaçsal anayasal yorumun da bir gereğidir. “Forum internum”daysa, bu tür çatışmaların ortaya çıkması olanaksızdır; bu alan, yasakoyucuya karşı mutlak korumalı çekirdek alandır.78

Bir yandan Anayasa’da açıkça yazılı yasa kaydının yer almaması, diğer yandan vicdan, dini inanç ve kanaat özgürlüğü ile ibadet özgürlüğü kavramlarının birbiriyle kesişir şekilde aynı anlamda kullanılabilmesi, anayasal düzeyde sürekli temel hak çatışmalarına yol açmaktadır.79 Dini inancın açıklanması ve söylenmesi anlamında inanç özgürlüğü ve sınırlamaları arasında anayasal düzeyde ortaya çıkan tartım sorunları, yasa koyucunun bu konularda karar almasını önlemektedir.80 Ancak belirtilen kapsamıyla dinsel inanç ve düşünce (kanaat) açıklama özgürlüğü, yasa kaydı niteliğinde olmayan ve hukuki meşruluğunu yalnızca Anayasa’dan alan sınırlamalara maruz kalabilir.

 İHAS’da ise içsel din özgürlüğü (dini düşünce ve vicdan özgürlüğü) mutlak koruma altındayken, din ve dünya görüşünün açıklanmasına ilişkin müdahalelerde bir meşruluk nedeni öngörülmektedir (md. 9/2). Buna göre devlet hiçbir şekilde kişinin ne düşünmesi ve neye inanması gerektiğini dikte etmeyi81 ve örneğin dine dayalı eğitim programlarıyla din ve dünya görüşünü değiştirmeye zorlamaz, hatta bunu deneyemez bile.

Dışsal din özgürlüğüne yapılan müdahalenin haklı kılınması, temel hak ve özgürlüklerin genel rejimine tabidir. Buna göre,

a) Yasal bir temele dayanmalıdır,

b) Müdahale, (2. fıkradaki) sınırlı sayıdaki meşru amaca hizmet etmelidir,

c) Müdahale, izlenen amaçla ölçülü olmalıdır. Ölçülü bir sınırlama için ulaşılmak istenen kamusal amaçla kullanılan araç arasında önemli tüm boyutları dikkate alan bir tartım yapılmalıdır.82

Son zamanlarda sıklıkla verilen mahkeme kararlarında, devletin dinsel tarafsızlığı adına negatif din özgürlüğünün, üçüncü kişinin pozitif din özgürlüğüne karşı - uygun olmayan taleplere karşı koruma hakkı bağlamında - vurgulanmasına yönelik bir eğilime rastlanmaktadır; başörtüsü taşıyan öğretmen83 ya da dini simgelerin kaçınılamayacak derecede sınıfta bulundurulması84 olaylarında olduğu gibi.

Okullardaki dine ilişkin çatışmalar, mezhepsel özel okul kurmanın kolaylaştırılması ve bu sayede devletin belirli okul sisteminden kaçma stratejisini engellememesinden kaynaklanmaktadır.

 V. (Dinsel) Eğitim Özgürlüğü ve Laiklik

Laikleşme sürecini taçlandıracak olan gelişme, devlet okullarının laikleştirilmesi olmuştur. Okullar aracılığıyla laik devletin, ulusal bir kimlik yaratma hedefine daha kolay ulaşacağı düşünülür. Bu cumhuriyet okulu varlığını koruyor mu? Kamuoyunda 4+4+4 olarak bilinen ve zorunlu eğitimi kademeli 12 yıla çıkaran 6287 sayılı “İlköğretim ve Eğitim Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, yaratıcı, adil ve esnek bir eğitim düzeninde, özgür, sorumluluk anlayışı olan eleştirel bakış açısına sahip, toplumun içinde kendisini ortaya koyacak özgür bireyi geliştirecek midir?

Bu sorulara yanıt verebilmek için öncelikle söz konusu Kanun’un İmam hatip okullarının orta kısmını tekrar açan ve “Kuran-ı Kerim”, “Temel Dini Bilgiler” ve “Hazreti Muhammed’in Hayatı” adlı seçmeli din dersleri getiren hükümlerinin değerlendirilmesi gerekmektir.85

Cumhuriyet hükümeti tarafından 1924’de kapatılan medreselerin bir kısmı 1952’den sonra imam hatip okulları (İHO) adı altında yeniden açıldı. Dini eğitime ilişkin bu düzenlemeler, CHP’li Başbakan M. Ş. Günaltay zamanında tamamlandı. Bu yeni medreselerin başlangıçtaki hedefi, din hizmetini yerine getirecek eğitimli imam hatipler yetiştirmekti. 1997-1998 eğitim öğretim yılından itibaren imam hatip okullarının kapalı olan ortaokul bölümlerinin de açılmasıyla bugün itibarıyla karma (islami ve dünyevi) eğitim veren okul sayısı 1000’i aşmış bulunmakta.86

İmam Hatip Liselerinin orta kısmının kapatılması, sayıları imam ve hatip ihtiyacına yetecek ölçüye çekilmesi ve kızların kesinlikle buraya alınmaması87 gerekirken, 6287 sayılı Kanun sonrası tüm okulları imam hatipleştirme yolu açıldı.88 Şöyle ki Kanun sonrasında bir öğrenciye dört tane seçmeli ders alma hakkı tanınarak, bir öğrenciye haftada 8 saate kadar din temelli ders alma olanağı verilmekte, böylece normal ortaokulda okuyan bir öğrencinin, İHO’da okuyan bir öğrenciden daha fazla din temelli ders alabilmesi mümkün hale getirilmiştir.89

Göz önünde bulundurulması gereken ikinci konu, Anayasa’nın 24/4. maddesinde düzenlenen zorunlu “din kültürü” öğretimidir. Şu saptama önemlidir; “Kemalist değerler adına yapılan bir darbe, 1982 Anayasasının 24. maddesine okulun bütün seviyelerinde dinsel eğitim zorunluluğu getirmiştir. Böylece, dinsel referansın sisteme yeniden dahil edilmesine ve Türk-İslam sentezinin gelişmesine imkan vermiştir.”90 Gerçekten de yeni Anayasayı hazırlayan Danışma Meclisi Genel Kurulu’nda anarşi ortamının sebebi, din ve ahlak eğitimi almamış gençlik olarak gösterilmiş, Türk-İslam sentezi savunulmuştu.91

Uygulamada din eğitimine ilişkin İHAM’ın 2007 tarihli “Zengin Kararı”ndaki saptamalar92, Danıştay’ın arka arkaya verdiği iki kara rında93 tekrarlanmıştır. Buna göre, uygulanmakta olan din kültürü dersleri, Sözleşmeyi ihlal ettiği gibi, Anayasa’nın 24. maddesini de ihlal etmektedir.94 AB 2012 İlerleme Raporuna göre de İHAM’ın zorunlu din dersleri konusundaki 2007 tarihli kararı halen uygulanmaya konmamıştır.95

Üçüncü konu ise Kuran kurslarıdır. Anayasa Mahkemesi, ilköğretimin beşinci sınıfını bitirenler için, okulların tatil olduğu dönemde, Diyanet İşleri Başkanlığı’nca açılıp, Milli Eğitim Bakanlığı’nın gözetim ve denetiminde yürütülecek yaz Kur’an kurslarını, “küçüklerin zihinsel gelişim basamaklarına uygun olarak somut kavramlar döneminden çıkarak soyut kavramları da anlama olgunluğuna eriştiği düşünülen beşinci sınıfı bitirenler için, zorunlu temel eğitimlerini de aksatmayacak” olduğu gerekçesiyle Anayasa’ya aykırı bulmamış96, ancak daha sonra bu kararlarda belirtilen gerekçelere tamamen aykırı olarak 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’da değişiklik öngören Kanun Hükmünde Kararname ile Kuran kurslarına yaş sınırlaması getiren düzenleme yürürlükten kaldırılmıştır97.

Tüm bu tablo da göstermektedir ki, soyut düşünme yeteneği henüz gelişmemiş yaştaki çocukların insanın doğası ve yaşamın amacı hakkında dini bir kavrayışa yöneltilmesi98, devletin aşılama yasağını ve laik öğretimi açıkça ihlal etmektedir.

Hatırlamak gerekir ki, II. Abdülhamit zamanında Rüştiye ve İdadi gibi yüksek dereceli okul başta olmak üzere, okulların müfredetı dünyevi konulardan oluşmaktaydı.99

Anayasal düzlemde dinsel düşünce özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğünün forum internumuna karışmıştır. Temel öğretimde okula değil de eve özgü bir dinsel istek, Anayasa’nın 24/4 ile 42/3. maddeleri arasında bir çatışmaya neden olur.

Daha açık bir ifadeyle küçüğün kanuni temsilcilerine tanınan talep hakkı ile eğitim ve öğretimin Atatürk ilke ve devrimleri doğrultusunda, çağdaş bilim ve esaslarına göre yapılması gereği birbiriyle çatışır. Bu çatışmada aşılmaması gereken çizgi, “inanç aşılama” ya da “daha dindar kılma” yoluna gidilememesidir.100

Örneğin Almanya’da ebeveynin eğitim hakkıyla birlikte inanç özgürlüğüne dayanarak, çocuklarının cinsel bilgiler dersine veya cinselliğin öğretildiği bir tiyatro projesine ya da bir karnavala katılmamasına yönelik bir hak kabul edilmemektedir. Alman Anayasa Mahkemesi’ne göre; inanç özgürlüğü, Anayasa’nın kendisinden kaynaklanan sınırlamalara tabi kılınabilir.

Bu sınırlamalar arasında devlete yüklenen eğitim görevi de vardır. Devlet, tarafsız olmak ve tolerans göstermek kaydıyla velilerden bağımsız olarak eğitime yönelik amaçlar izleyebilir. Örneğin beklenemez vicdan ve inanç çatışmaları yaşanmadığı ve öğrencilerin aşılanması engellendiği sürece, müslüman bir aile içerisinde Kuran’ın katı yorumu, yüzme dersinden muafiyet istemini haklı kılmamaktadır.10

Çoğunlukla din özgürlüğünün sınırlandırılmasıyla korunan, çoğulcu bir toplumda sosyal ve sorumlu vatandaşlar yetiştirme ve toplumsal bütünleşmeyi destekleyici, paralel toplumlar oluşmasını engelleyici değerler, yine Anayasa düzleminde güvence altına alınmıştır. Devlet, bireyi ve dini toplulukları, diğer inanç gruplarının müdahalelerine karşı da korumalıdır.102

Sonuç olarak, devlet ve din arasındaki ilişkiler bakımından sorun, toplumun dinin etkisinden kurtarılması ve dinin bireyselleşmesi çerçevesinde çözümlenebilir.103 Cumhuriyetçi laik projenin ayrıcalıklı uygulamasını, çocuğu vatandaşlığa ve ulusa dahil etme imkanı veren kamusal, laik (dinle ayrılmış) okul oluşturur.104

VI. Kurumsal Yapı

http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2013-109-1331

Korkut KANADOĞLU, Prof. Dr. , Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi.